Europa tolereert staatssteun voetbalclubs

Uit een inventarisatie in Binnenlands Bestuur blijkt dat maar liefst zeventien van de achttien eredivisieclubs in het vorige voetbalseizoen op enig moment publiek geld ontvingen (zie nummer 30-31, 24 juli). Alleen PSV Eindhoven heeft nooit financiële banden onderhouden met de gemeente. Andere clubs worden gesteund met miljoenen euro’s, vaak via investeringen in voetbalstadions.

Vraag is of de staatssteun leidt tot oneerlijke concurrentie. Wat voor mogelijkheden bestaan er om een zaak aanhangig te maken? Staatssteunwetgeving is op Europees niveau geregeld. De Europese Commissie (EC) heeft de plicht om klachten over staatssteun te onderzoeken. De EC kan antwoorden met een brief of een besluit. Tegen dat laatste kan bij het Europese Hof van Justitie beroep worden aangetekend.

Een andere optie is om naar de Nederlandse rechter te stappen. ‘Die kan namelijk ook toetsen aan het Europese recht’, zegt Ilze Jozepa, adviseur bij Europa Decentraal, kenniscentrum Europees recht voor decentrale overheden.

Competitie

Als een voetbalclub de gang zou maken naar de Nederlandse rechter, dan moet die oordelen of er sprake is van ‘een onrechtmatige daad van een overheid, namelijk staatssteun’. Dat zegt Elies Steyger, advocaat in Den Bosch en hoogleraar Europees bestuursrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Maar het lijkt onwaarschijnlijk dat een club die zelf geen of weinig staatssteun ontvangt, daadwerkelijk een zaak zal maken van het feit dat de concurrentie wel (veel) gemeenschapsgeld krijgt. De Graafschap heeft er een paar jaar geleden mee gedreigd, maar besloot toch af te zien van een rechtsgang.

Een van de redenen dat clubs geen zaak beginnen, is dat ze elkaar nodig hebben: alleen kan immers geen competitie worden gespeeld. ‘Als een club gaat klagen, snijdt die zichzelf in de vingers - zeker als die club later zelf ook in financiële problemen komt’, zegt Jozepa. Overheden zijn verplicht alle steun aan particuliere ondernemingen, dus ook voetbalclubs, te melden bij de Commissie. Maar dat doen ze in de meeste gevallen niet, zegt Steyger.

Dat komt volgens haar doordat de meeste gemeenten er gemakshalve van uitgaan dat investeringen in infrastructuur, zoals voetbalstadions, ‘zo maar kunnen’. Steyger: ‘Maar dat is niet waar. Een stadion moet wel echt multifunctioneel gebruikt worden en niet alleen of zelfs maar overwegend ten goede komen aan de voetbalclub.’ Het is nog maar de vraag of alle voetbalstadions die (deels) gefinancierd zijn met gemeenschapsgeld, wel multifunctioneel gebruikt worden.

De Europese Commissie ontvangt dus geen klachten over staatssteun van concurrerende voetbalclubs, wel komen er steeds meer klachten binnen over gebiedsontwikkeling bij stadions, zegt Jozepa. Een voorbeeld daarvan is de kwestie rond de bouw van het nieuwe AZ-stadion, een paar jaar terug. Lange tijd bestond onduidelijkheid of AZvoorzitter en bankier Dirk Scheringa door de gemeente Alkmaar bevoordeeld werd bij de verkoop van de grond van het oude stadion. Bewezen is dit nooit.

Real Madrid

Diverse juristen kunnen zich voorstellen dat het ooit op grensoverschrijdend niveau tot een grote zaak komt. Stefaan van den Bogaert, hoogleraar Europees Recht, wijst op Real Madrid, dat deze zomer de ene na de andere topvoetballer contracteert. ‘Dat zijn nooit vertoonde uitgaven, terwijl de club al een enorme schuldenlast meetorst. De Commissie zou dat op eigen initiatief kunnen onderzoeken, zij is immers de politie van het Verdrag.’ Toch denkt ook Van den Bogaert niet dat de EC snel tot een dergelijk onderzoek zal overgaan.

Wel vroeg de Commissie in 2004 aan Italië om een nieuwe wet, met de veelzeggende naam ‘Red het voetbal’, aan te passen. Die wet zou feitelijk neerkomen op een belastingvoordeel voor de Italiaanse clubs, en dat ging de Commissie te ver. Duidelijk is dat in alle EU-landen dezelfde - Europese - staatssteunregels gelden, maar dat die lang niet overal op dezelfde manier worden nageleefd. En zolang de EC geen prioriteit geeft aan onderzoek naar staatssteun aan sportclubs blijft dat voorlopig zo.

Dreigen met ‘Europa’

Toenmalig De Graafschap-voorzitter Derk Haank kreeg in 2003 veel publiciteit omdat hij van ‘Europa’ een uitspraak wilde over de in zijn ogen ontoelaatbare staatssteun aan professionele voetbalclubs. Ook kondigde hij aan om degradatie van De Graafschap via een rechtszaak te willen voorkomen. Haank vond het oneerlijk dat zijn club, die de boekhouding op orde had, zou degraderen, terwijl andere clubs met schulden in de eredivisie kunnen blijven spelen.

Toch liet hij het niet tot een rechtszaak komen. In weekblad Voetbal International legde hij uit waarom. Van een rechtszaak tegen de KNVB zouden andere clubs de dupe worden. ‘We hebben het nooit echt serieus overwogen; ik heb meer een signaal willen geven.’