Schulden opsporen: ‘schudden aan de boom’ helpt

Te laat
Op 1 januari 2021 gaat een wijziging van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening in, die gemeenten verplicht om aan vroegsignalering van schulden te doen. Samen met woningcorporaties, energieleveranciers, drinkwaterbedrijven en zorgverzekeraars moeten gemeenten eerder op signalen van oplopende schulden af. De gemeente Zaanstad is, vooruitlopend op de nieuwe wet, alvast begonnen met de zoektocht naar beginnende schuldproblemen. 'Als we gaan wachten tot de signalen binnendruppelen, zijn we te laat', licht wethouder Songül Mutluer (jeugd, armoede, PvdA) toe.

Kinderen
'We hebben als gevolg van corona een vervijfvoudiging van WW-aanvragen gezien', vertelt Mutluer. 'Al die mensen die hun baan zijn verloren, dat leidt natuurlijk tot schulden. En schulden leiden tot isolement, armoede, en kinderen die in een klimaat opgroeien waar ze achterstanden oplopen. Daarom maken we als college een prioriteit van vroegsignalering. Dat is goed voor de inwoners, maar leidt ook tot lagere maatschappelijke kosten.'

Voorkomen
De gemeente Zaanstad heeft al langer een convenant met de woningcorporaties. 'Door concrete afspraken te maken met wijkteams en corporaties hebben we huisuitzettingen kunnen voorkomen. Daarnaast hebben we samen met corporaties bewoners met lage inkomens aangeschreven om huurverlaging of huurbevriezing aan te vragen', aldus Mutluer. ‘Maar we wilden verder. Want wat betalen mensen met financiële problemen als eerste niet? De zorgverzekering.' De volgende stap was een samenwerking met zorgverzekeraar Zilveren Kruis en het CAK, de instantie die de zorgpremie int – met een boete – bij mensen die de premie zes maanden niet betalen.

Werkende armen
De komende maanden worden er, op basis van signalen van het CAK en de zorgverzekeraar, naar verwachting zo'n 210 huishoudens benaderd met een aanbod voor hulp. De gemeente gaat daarbij experimenteren met verschillende methoden om contact te leggen, zoals via Whatsapp, brieven, folders en telefoongesprekken. Mutluer: 'De eerste ervaring is dat we mensen tegenkomen die we anders niet in beeld zouden hebben. We zien nu werkende armen. Mensen die uit schaamte niet uit zichzelf naar een wijkteam zouden stappen.'

Gevoel van urgentie
Ook in Rotterdam – waar 11 procent van de inwoners risico loopt op problematische schulden – is vroegsignalering al een aantal jaren onderdeel van de gemeentelijke schuldhulpverlening. Een van de uitdagingen is dat het lastig kan zijn om mensen met kleine betalingsachterstanden ervan te overtuigen dat hulp nodig is, zegt armoede- en schuldenwethouder Michiel Grauss (ChristenUnie/SGP). 'Wanneer de financiële achterstanden nog klein zijn, merken we dat het gevoel van urgentie om de schulden aan te pakken nog wat ontbreekt. Mensen hebben het gevoel dat ze zelf nog wel in staat zijn om de problemen op te lossen. Soms is dit ook zo.'

Schudden aan de boom
Maar ook bij die groep is het goed om toch contact te houden, zegt de wethouder. 'We merken dat we toch al een zaadje planten door wel contact te hebben. Ook schudden aan de boom kan helpen. Al is het alleen om een signaal af te geven dat je er voor ze bent. Door wat later stevig terug te komen, is de probleemperceptie veranderd en komt de hulp vaak precies op het goede moment. Dus een maand later nog even een keertje bellen hoe het gaat, kan juist extra goed werken.'

Nieuwe doelgroepen
Ook ziet Grauss, net als zijn collega in de gemeente Zaanstad, de verhoogde urgentie van vroegsignalering tijdens de coronacrisis. 'We merken dat mensen zich nog niet melden voor hulp, terwijl we weten dat met name jongeren, flexwerkers en zzp’ers nu meer in de problemen komen. Door de coronacrisis werken we aan het bereiken van nieuwe doelgroepen in het kader van vroegsignalering: mensen die zich melden voor een Tozo-uitkering informeren we over schuldhulp, bijvoorbeeld.'

Dubbele druk
Onlangs uitten verschillende deskundigen in Binnenlands Bestuur hun zorgen over de uitvoering van de nieuwe wet. Gemeenten krijgen namelijk geen aanvullende middelen voor de uitvoering van de nieuwe taken. Zo maakt Divosa, de vereniging voor gemeentelijk directeuren in het sociaal domein, zich zorgen om een mogelijke 'dubbele druk' die ontstaat door de combinatie van de verhoogde vraag naar schuldhulp vanwege de coronacrisis én de verplichtingen vanuit de nieuwe wet.

Knelpunt
De Rotterdamse en Zaanse wethouders erkennen dat het gebrek aan financiering tot problemen zou kunnen leiden, maar luiden er nog niet de noodklok over. 'Ik zie wel een spanning ontstaan', zegt Mutluer voorzichtig. 'Maar als je gaat bezuinigen op armoede, gaan die mensen straks meer beroep doen op sociale voorzieningen. Dan worden de kosten alleen maar groter.' Met andere woorden: de gemeente heeft geen keus. Wethouder Grauss zegt dat de financiering een 'knelpunt kan worden', maar dat de gemeente desondanks heel blij is met de wet. 'We zetten alles op alles en hopen dat we heel veel Rotterdammers gaan bereiken natuurlijk.'

Akkoord
Wethouder Mutluer voegt daaraan toe dat het niet alleen maar om geld gaat. Ook in wetgeving kan het rijk de schuldhulpverlening tegemoet komen. Volgens haar zou het rijk het makkelijker moeten maken om tot schuldregelingen te komen door middel van wetgeving die regelt dat schuldregelingen ook getroffen kunnen worden wanneer niet alle schuldeisers akkoord gaan.

Wat staat er in de nieuwe Wet gemeentelijke schuldhulpverlening?
De wet bepaalt dat de vier ‘vaste lasten-partners’ de gemeente een seintje geven als er betalingsachterstanden zijn op de zorgpremie, energie- of waterrekening, of de huur. De gemeente is verplicht om vervolgens de inwoner te wijzen op de mogelijkheden van schuldhulpverlening. Hoe de gemeente dat doet, is niet vastgelegd.

Ook biedt de wet de benodigde juridische ruimte voor gemeenten en de vaste lasten-partners om persoonsgegevens uit te wisselen. Pieter Roos, senior beleidsmedewerker bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), legt uit: 'Als je als gemeente al volop bezig bent met vroegsignalering, dan verandert er niet zo veel. Dan krijg je alleen een duidelijk juridisch kader waardoor er hopelijk geen discussie meer is over: mag je die persoonsgegevens, die je gebruikt om mensen met schulden te vinden, wel gebruiken?'

Lees meer over vroegsignalering van schulden in Binnenlands Bestuur nummer 22.