Een gezonde(re) samenleving begint in het sociaal domein

Met elkaar écht inzetten op een gezonde samenleving is een werkend medicijn tegen de groeiende bestaansonzekerheid en gezondheidskloof in Nederland. Gedurfdere keuzes bij de besteding van het geld voor de zorg zijn hiervoor noodzakelijk. Ik pleit ervoor een percentage van het budget bestemd voor de medische zorg beschikbaar te stellen voor gezondheidsnetwerken in het ‘niemandsland’ tussen zorg en welzijn.

De grootste bijdrage aan onze gezondheid en kwaliteit van leven, wordt niet door medische zorg geleverd. Die draagt voor 10 procent bij. De eigen leefomgeving en ons eigen gedrag zijn met elk 40 procent veel bepalender. Mensen in achterstandswijken leven gemiddeld 20 jaar minder lang in goede gezondheid en 8 jaar korter dan de midden- en hogere inkomensklassen. Dit zijn bekende feiten.

De grootste winst voor gezondheid ligt bij verbetering van de leefomgeving en het eigen gedrag, maar we blijven onverminderd alles inzetten op de bestrijding van ziekte. Veruit het meeste geld gaat jaarlijks naar alle medische zorg geleverd door ziekenhuizen, huisartsen, in de ggz en de langdurige zorg. Alles bij elkaar opgeteld inmiddels 95 miljard. Het zogeheten sociaal domein en alle welzijnszorg en ondersteuning die daaronder vallen, moet het met heel wat minder doen. Steeds meer gemeenten worstelen om rond te komen, terwijl ze alleen maar meer zorg- en ondersteuningstaken erbij krijgen. Ter vergelijking: een dure vervolgbehandeling tegen bijvoorbeeld kanker die het leven van een patiënt met zes weken verlengt is met één handtekening van de verantwoordelijke arts geregeld. Iemand met problematische schulden moet heel wat meer moeite doen om hulp te regelen.

Positieve gezondheid is een netwerk-aanpak waarbij professionals uit het sociaal domein en de zorg intensief samenwerken om mensen te ondersteunen bij het veranderen van hun leefstijl en gedrag. Dit voorkomt dat mensen letterlijk ziek worden van hun schulden of eenzaamheid en ‘draaideurpatiënt’ worden bij hun huisarts of in het ziekenhuis. Bestaande voorbeelden zoals GelijkGezond uit Utrecht of de Krijtmolen Alliantie in Amsterdam-Noord laten zien wat voor verschil zo’n netwerk voor kwetsbare mensen kan maken. In Amsterdam-Noord bundelen de cardiologen van het BovenIJ ziekenhuis sinds enkele jaren de krachten met de gemeentelijke schuldhulpverlening. Het aantal draaideurpatiënten met hartklachten veroorzaakt door geldstress is sindsdien aanzienlijk verminderd. Er zijn meer zulke  voorbeelden van positieve gezondheidsnetwerken, maar ze blijven kwetsbaar. Ondanks bewezen opbrengsten is er nog geen begin van een olievlekwerking of landelijke infrastructuur. Hiervoor is structurele, langjarige financiering en menskracht noodzakelijk.

Vanaf 2026 gaat er 2,5 miljard euro minder vanuit het Rijk naar gemeenten. Nu al is duidelijk dat dit een zware weerslag gaat hebben op de inzet vanuit het sociaal domein, en ook de vraag naar medische zorg zal erdoor toenemen. De zorgsector zou verantwoordelijkheid kunnen nemen en de politiek overtuigen om 2,5 procent (= 2,5 miljard euro per jaar) van de Zorgverzekeringswet en de Wet langdurige zorg te investeren in positieve gezondheidsnetwerken in het grensgebied tussen zorg en welzijn. Zodat mensen niet tussen wal en schip belanden en elders weer op de wal getrokken hoeven te worden. De gezondheidsverschillen in Nederland behoren nu al tot de hoogste in Europa: tijd om in te grijpen!

Sjaak Wijma was tot 1 oktober 2024 voorzitter van Zorginstituut Nederland