Doen gemeenten decentralisatieoperatie mislukken?

Gemeenten zijn in de greep van de decentralisaties. Op 1-1-2015 vindt de ‘big bang’ plaats. Dan wordt een aantal taken van het Rijk overgenomen door de gemeenten. Een uitgesproken kans om zaken anders aan te pakken. Daar wordt veel over gesproken. Maar hoe scherper de krijtlijnen worden, hoe meer ze zich lijken te spiegelen aan het gangbare. Gemeenten blijken behept met systeemdenken en dat is funest voor de decentralisatieoperatie.

Er is veel decentralisatiedrukte bij gemeenten. Alles en iedereen lijkt erop gericht de veranderingen zo te sturen dat in wezen veel hetzelfde blijft, keurig systeemconform. Bij de vele systeemonzekerheden van de overdracht kan men de onzekerheden van een andere inhoud en vorm er niet meer bij hebben. De gemeenten worden ook binnen het gangbare gehouden door de afgeefangst van het Rijk dat gemeenten dwingend verzoekt zich te centraliseren om de decentralisatietaken aan te kunnen. Alle gemeenten geven daar braaf gehoor aan. Daarmee zetten ze zichzelf vast in de grammatica van het gangbare. Het resultaat is dat niet tot stand komt wat iedereen zegt na te streven: een door burgers gestuurde  reorganisatie van het sociale. 

Nog is niet alle hoop verloren. Vanuit het alledaagse leven van burgers komen initiatieven op die verbanden scheppen waarin aan de kant gezette mensen weer een plek vinden waar ze mee kunnen doen met hun eigen capaciteiten en eigenaardigheden, waarin ze meetellen, waarin ze zich gerespecteerd weten, waarin ze hun gebutste leven draagbaar kunnen maken of houden.  Om die burgerbewegingen te ondersteunen heb je geen opgeknipte specialisten nodig, maar professionele generalisten die van heel veel zaken iets afweten en die als het nodig is hulptroepen kunnen aanboren en aansporen. Veel van die hulptroepen zijn lokaal aanwezig in de vorm van betrokken medeburgers. Soms zijn specialisten nodig. Om de aanwezigheid daarvan te garanderen zijn inderdaad bovenlokale afspraken nodig. Het overgrote deel van het sociaal domein is echter een lokale aangelegenheid. Elke gemeente zal zich daarmee op een eigen wijze verhouden. Daarvan moet geen regionale eenheidsworst gemaakt worden, want dan staan systemen weer op de voorgrond en blijft het alledaagse van de leefwereld overvleugeld door de beleidsplannen die met het nodige bestuurlijke en ambtelijke gedoe de samenwerkende gemeentehuizen ‘uitgerold’ worden.

Om een door burgers gedragen reorganisatie van het sociale te bereiken, moet de decentralisatieoperatie niet opgeschaald worden naar het regionaal niveau. Toch is dit wat nu volop gebeurt. Daarmee lopen gemeenten alle kans zelf te bewerkstelligen dat de decentralisatieoperatie een noodgedwongen goedkopere kopie wordt van het gangbare systeem, waarvan iedereen weet dat het vastgelopen is in overspecialisatie en doorverwijspistes. Alleen de specialistenhulp, die niet te snel ingeschakeld mag worden,  moet bovengemeentelijk geregeld worden. Daarover kunnen praktische afspraken worden gemaakt. Daarop moet het accent van de decentralisatieoperatie niet worden gelegd. Dat accent moet liggen op het lokale vlak, waar mensen en groepen in hun leven van alledag vitale samenlevingsverbanden vormen waarin iedereen in de buurt of in het dorp tot zijn of haar recht komt, meetelt en meedoet. Als gemeenten de decentralisatieoperatie niet bij voorbaat willen doen mislukken en als ze willen voorkomen dat de overgedragen rijkstaken met minder geld op gangbare wijze blijven uitgevoerd, is het raadzaam niet al te veel energie te steken in de opbouw van bovenregionale structuren, maar alle capaciteit en inventiviteit in te zetten op het ondersteunen van lokale initiatieven van burgers die in hun alledaagse werkelijkheid bezig zijn met de opbouw van een nieuw sociaal huis van vitale gemeenschappen. En gemeenten moeten ook durven onderkennen dat daarmee vanuit de leefwereld van burgers gezocht wordt naar een corrigerende aanvulling op onze huidige vastgelopen geldeconomie, die ook het sociale domein stevig in de marktgreep heeft genomen.

Raf Janssen

Meer columns van Raf Janssen leest u hier.