Rechtbank: SyRI is ‘onvoldoende controleerbaar’

Het gebruik van SyRI, het fraudesysteem van de overheid, vormt een te grote inbreuk op de privacy van burgers. Dat is de conclusie van de rechtbank in Den Haag. De wetgeving over de inzet van SyRI, waarmee grote hoeveelheden data gebruikt worden om fraude op te zoeken, is ‘onrechtmatig want in strijd met hoger recht.’

Onvoldoende waarborgen

Volgens de rechtbank dient SyRI, kort voor Systeem Risico Indicatie, ‘weliswaar een legitiem doel’ en is het ‘in het belang van het economisch welzijn’, maar zijn er ‘onvoldoende waarborgen ter bescherming van het recht op respect voor het privéleven’. Dit is een van de vereisten van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Er is geen ‘fair balance’ tussen het maatschappelijk belang en de inbreuk op het privéleven.

Geen inzicht

‘De rechtbank acht de wetgeving wat betreft de inzet van SyRI onvoldoende inzichtelijk en controleerbaar’, luidt het oordeel. De wetgeving biedt op geen enkele manier inzicht in hoe de grote hoeveelheden data gebruikt zijn om tot de conclusie te komen dat er bij bepaalde personen sprake is van een hoger frauderisico (bijvoorbeeld op het terrein van uitkeringen, toeslagen en belastingen).

Verschillende definities

De rechtbank ging in op verschillende definities van SyRI die de twee partijen gebruiken: volgens de overheid gaat het om een eenvoudige beslisboom, maar volgens de verschillende maatschappelijke organisaties en twee burgers, samen Nederlands Juristencomité voor de Mensenrechten (NJCM) genoemd, is er sprake van ‘ongerichte sleepnetacties met het oog op opsporingsdoeleinden’.

Beslisboom

Hoewel de staat spreekt van het vergelijken van bestaande feitelijke gegevens volgens een ‘eenvoudige beslisboom’, wijst de rechtbank op het feit dat er geen informatie gegeven wordt over hoe het risicomodel werkt, zoals het type algoritmen dat wordt gebruikt.

Niet openbaar

Wát SyRI precies is, kan de rechtbank zelf niet toetsen. ‘Het risicomodel dat bij de inzet van SyRI wordt gebruikt en dat aangeeft of er sprake is van een verhoogd risico, is niet openbaar.’ De indicatoren waaruit het risicomodel bestaat of kan bestaan, zijn ook niet openbaar, evenmin als de gebruikte gegevens.

Bekendmaking

Er is ook geen verplichting om de betrokkenen, zoals de mensen van wie bepaald wordt of bij hen wel of geen sprake is van een frauderisico, te informeren over het gebruik van gegevens of dat er een risicomelding is gedaan. ‘Er is slechts vooraf een wettelijke verplichting tot bekendmaking van het SyRI-project in de Staatscourant en achteraf, op verzoek, bestaat een toegang tot het register van risicomeldingen.’

Reacties

In de rechtszaal klonk na de uitspraak opluchting. Vakbond FNV, die zich aan de zijde van NJCM voegde, laat in een persbericht weten dat ze SyRI op principiële gronden afkeuren en dat ‘de partijen hopen dat de uitspraak een kentering inluidt in de wijze waarop de overheid omspringt met data van burgers.’ Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid erkent dat de uitspraak duidelijk is: ‘Handhaving en fraudebestrijding is belangrijk voor het draagvlak voor ons sociale stelsel, maar het instrument SyRI in deze vorm biedt onvoldoende waarborgen om de privacy van mensen te beschermen.’