Andere tijden

In het sociaal domein staan we voor complexe, taaie vraagstukken. Wicked problems die veranderen terwijl je bezig bent ze op te lossen, waar tegengestelde belangen spelen, die zelfs moeilijk onder woorden te brengen zijn.

Niemand weet precies hoe het zit. Het is een realiteit waar we niet per se van in paniek hoeven te schieten, maar waar ons toe moeten verhouden. Het maakt ons werk namelijk ook razend relevant en interessant. Kijk naar de arbeidsmarkt. Tekortberoepen, vroegtijdig schoolverlaters, een nieuwe kloof tussen gewaardeerde en ondergewaardeerde beroepen en onbenut arbeidspotentieel. Bepaald geen tame problems waar eenduidige oplossingen voor zijn. Doordat de arbeidsmarkt continu verandert, veranderen ook deze problemen en is het ronduit fascinerend om te ontdekken waar het naartoe gaat.

Iedere dag gaan er meer mensen met pensioen dan dat er van school komen. Aan beide kanten van dat spectrum zullen we anders moeten gaan kijken. We kunnen werknemers die nog graag willen werken na hun 67e flexibele contracten op maat aanbieden. En als we jongeren enthousiast willen houden voor een plek op de arbeidsmarkt dan moeten we ons niet langer blindstaren op eerst een diploma op school halen.

Het is logisch dat veel mbo’ers nu voortijdig werk krijgen. Waarom zouden we het onderwijs daar niet op aan laten sluiten? Doorleren op de werkplek bijvoorbeeld. Of een leermeester en gezel-model. Zie het onderwijs meer als een service in plaats van een instituut en sluit flexibeler aan op wat jongeren nodig hebben. En wat diploma-overwaardering betreft, in veel beroepen zou je ook kunnen zeggen: ‘bekwaam is bevoegd’. Denk aan iemand met een mbo-diploma verpleegkunde die twintig jaar op een ambulance heeft gereden, die heeft echt alles meegemaakt. Toch waarderen we iemand die net zijn hbo-verpleegkunde diploma op zak heeft hoger. Vanwege dat papiertje. We scheiden daarmee het onderwijs en de arbeidsmarkt te rigide en we sluiten vakbekwame mensen uit van banen waarvoor ze juist hard nodig zijn.

Die flexibiliteit hebben we ook nodig voor de mensen die thuis zitten, maar wel willen en kunnen werken. Zij passen misschien niet in generieke functieomschrijvingen, dus laten we iets aan die functies doen. En investeer in hen. Aandacht is hét werkzame bestanddeel om mensen uit de bijstand te helpen. Aandacht is tijd en tijd is geld. En dat geld ontbreekt nog steeds, want Nederland bungelt onder aan de lijstjes in Europa als het gaat om investering in omscholing en re-integratie.

Flexibiliteit is ook niet het eerste woord dat bij me opkomt als ik denk aan de talloze separate ondersteuningsregelingen in onze arbeidsmarkt. Beton is eerder een eerste associatie. Een rigide systeem in een arbeidsmarkt die aan turbulente veranderingen onderhevig is: van conjunctuurwisselingen, internationalisering, automatisering, robotisering tot AI. Wie nu kleine kinderen heeft vraagt zich niet langer af of ze programmeur, leraar of schilder worden maar of ze überhaupt gaan werken zoals wij dat jarenlang hebben gedaan. Ik zei het al; razend interessante tijden.