'Een kind weghalen verandert niks'

De jeugdzorg ligt onder vuur. Veel winst valt te boeken als ouders niet bang zouden zijn om hulp te zoeken als er thuis geweld is, vinden Peter Dijkshoorn, landelijk ambassadeur Lerend Jeugdstelsel voor de VNG, en Hilde Tempel, directeur-bestuurder van Stichting Noord-Veluwe. ‘Mensen zijn bang voor het systeem.'

Stel je voor: op een dag staat er een medewerker van Veilig Thuis voor de deur die zegt: ‘Wij hebben gehoord dat hier problemen zijn. Wij komen controleren of jullie de kinderen wel goed opvoeden.’ Hilde Tempel, directeurbestuurder van jeugdhulp Stichting Noord-Veluwe, kan zich helemaal voorstellen dat ouders meteen in de weerstand schieten. En toch is die aanpak nog steeds gangbaar wanneer er vermoedens zijn van kindermishandeling in een gezin. ‘Wij hebben allerlei ideeën over hoe we de veiligheid in een gezin kunnen verbeteren door controle uit te oefenen’, licht ze toe. ‘Wij menen dat ouders zich daardoor gesteund voelen. Ik ben ervan overtuigd dat het tegendeel waar is. Dat is ook wat ik zie bij veel ouders die gedwongen hulpverlening krijgen. Vanwege de boosheid en de weerstand komen ze niet eens aan de behandeling toe.’ Tempel is deelnemer van de ‘Beweging van 0’.

Het ambitieuze streven van de beweging is om geen enkel kind meer uit huis te plaatsen en geen enkele ouder bang te laten zijn om hulp te vragen als die een kind mishandelt. Beide nulambities zijn sterk met elkaar verbonden en urgent. Het aantal uit huis geplaatste kinderen steeg van 26.000 in 1998 naar 46.000 in 2020.

Volgens Tempel is in de samenleving het beeld ontstaan van Veilig Thuis en andere jeugdzorginstanties als enge polities die de regie overnemen en bij problemen snel tot een uithuisplaatsing overgaan. Het zou daarom wenselijk zijn als ouders die hun kind(eren) mishandelen zélf hulp zoeken. Maar de hulpverlening is nu zo georganiseerd dat mensen die stap niet makkelijk nemen. ‘En ook de politiek dringt aan op het aanpakken van daders in plaats van een klimaat te creëren waarin mensen hulp durven zoeken’, zegt Peter Dijkshoorn, landelijk ambassadeur Lerend Jeugdstelsel voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).

Om de beeldvorming te veranderen, zouden cultuur en aanpak moeten worden gewijzigd. En het aantal uithuisplaatsingen danig teruggeschroefd. Dijkshoorn: ‘We weten inmiddels dat de gevolgen voor kinderen niet zo positief zijn.’ Tempel: ‘We hebben inmiddels veel voorbeelden van kinderen die getraumatiseerd zijn geraakt doordat we ze uit huis hebben geplaatst. Die zien we later vaak terug in de hulpverlening om behandeld te worden voor die ingrijpende gebeurtenissen.’ Natuurlijk moet je een kind uit huis plaatsen als er zeer ernstig geweld plaatsvindt, vervolgt ze. ‘Maar dat is maar het topje van de ijsberg, dat zijn de uitzonderingen. Het gaat nu vooral om gezinnen waarvan wij als professionals vinden dat ouders het niet goed genoeg doen.’

Veilig

Beide professionals zijn van mening dat ouders veilig hulp moeten durven zoeken en dat de hulp zich veel meer zou moeten richten op herstel van de gezinssituatie. En niet zoals nu: vooral op het stoppen van het geweld. Onderzoeken waarom ouders hun kinderen mishandelen, gebeurt nu zelden. Dijkshoorn: ‘Vanuit onderzoek weten we dat het bijna altijd mensen betreft die als kind hetzelfde hebben meegemaakt en destijds geen hulp hebben gekregen. Als we alleen het kind weghalen, verandert er niks. Pas als we het hele gezin behandelen, zorgen we ervoor dat deze kinderen gezond kunnen opgroeien en later wel goed met hun eigen gezin om kunnen gaan.’

Dijkshoorn doelt onder meer op de gezinstrauma- behandelingen die in enkele plekken in Nederland (zoals in Smilde, Deventer en Brabant) al worden gegeven. ‘Daarvoor wordt het hele gezin zes weken opgenomen. De behandeling is met 1.200 euro per dag erg duur. Maar een kind een of twee jaar uit huis plaatsen kost veel meer. Bovendien werkt dat niet, terwijl deze behandelingen juist erg effectief zijn.’ Dijkshoorn vindt dat gemeenten en aanbieders ervoor moeten zorgen dat er meer expertise komt in de wijkteams.

Dat is nodig om aan de basis vertrouwen te creëren en een goede schifting te kunnen maken tussen ernstige en minder ernstige problematiek. ‘Daar zijn we niet goed in. Mishandeling uit zich bijvoorbeeld vaak in gedragsproblemen bij het kind. Ouders melden zich dan bij het wijkteam met de klacht dat een kind veel ruzie heeft op school of snel aangebrand is. Dan heb je professionals als orthopedagogen of GZ-psychologen nodig die doorzien dat er sprake is van trauma bij de ouders en mogelijke mishandeling in het gezin.’ Tempel probeert in de regio veranderingen door te voeren. Ze is in gesprek met de belangrijkste partners in de keten, zoals de Raad voor de Kinderbescherming, Veilig Thuis, de Jeugdbescherming en wethouders van de gemeente, over wat verstaan wordt onder veiligheid.

Andere manier

De medewerkers van Tempels eigen organisatie werken al op een andere manier. ‘Wij willen weg van “het gaat niet goed en dus kom ik me ermee bemoeien”. Het moet worden: “Ik heb begrepen dat er zorgen zijn, mag ik met jullie meedenken?” Wij proberen niet te oordelen want soms zijn de omstandigheden waarin in een gezin verkeert heel ingewikkeld om invulling te geven aan het ouderschap. Denk aan een moeder die geen dak boven haar hoofd heeft: een situatie die heel veel stress veroorzaakt. In zo’n geval kun je wellicht eerst beter zorgen voor een fatsoenlijke woonplek in plaats van te praten over de opvoeding van haar kind.’

Tempel vertelt dat de medewerkers van haar organisatie voortdurend bezig zijn om medewerkers van andere organisaties mee te nemen in deze werkwijze. ‘We gaan iedere dag het gesprek aan met andere professionals om te proberen te voorkomen dat een kind uit huis wordt geplaatst. Als deze ervaringen toenemen, hopen we dat het beeld kantelt dat de hulpverlening kinderen uit huis plaatst. En dat ouders daardoor eerder zelf om hulp durven vragen. Wat daarbij zou helpen is dat wethouders van gemeenten stelling nemen en andere eisen stellen aan organisaties als Veilig Thuis.’