2014: het jaar van de professionalisering?

Natuurlijk wordt 2014 een spannend jaar voor de jeugdzorg vanwege de voorbereiding op de transitie per 1-1-2015. Er is nog heel veel te doen in zeer korte tijd. In 2014 zal er hopelijk ook veel intensiever geëxperimenteerd worden met het in de praktijk brengen van het transformatiegedachtegoed. Hoe meer praktijkervaring gemeenten in 2014 op doen, hoe deskundiger ze als opdrachtgever aan de start zullen verschijnen op 1-1-2015.

Je begrijpt immers pas echt goed wat het betekent om deskundig opdrachtgever te zijn als je het zelf ervaren hebt. Hoewel er sprake is van tempoverschillen, zal voor veel (samenwerkende) gemeenten gelden dat ze op 1-1-2015 nog als relatief onervaren opdrachtgevers aan de startstreep verschijnen. De risico’s die dit met zich meebrengt kunnen goed worden beheerst door in eerste instantie nog vooral samen te werken met bestaande jeugdzorginstellingen. Zo’n behoedzame strategie zorgt voor een stevige bodem ten aanzien van de geboden kwaliteit van zorg. Door het wegnemen van perverse financieringsprikkels kunnen gemeenten de kracht van de al aanwezige professionaliteit in de sector letterlijk en figuurlijk ontketenen.

We moeten in al die transitie- en transformatiedrukte echter niet vergeten dat de kwaliteit van de jeugdzorg uiteindelijk wordt bepaald door het niveau van professionaliteit van de straks onder regie van gemeenten beter samenwerkende frontlijnprofessionals. Het is dus van groot belang dat voortdurende aandacht voor verdere professionalisering niet ondergesneeuwd raakt. De jeugdzorgsector heeft de afgelopen decennia absoluut een stevige professionaliseringslag gemaakt, die er zeker toe heeft bijgedragen dat goede professionals in een slecht systeem resultaten konden boeken voor in hun veilige ontwikkeling bedreigde kinderen. In die zin is het een klein wonder dat Nederland niet veel meer familiedrama’s heeft gekend. Het goede jeugdzorgsysteem dat na de transitie zal ontstaan, zal zoals gezegd de kracht van die professionals ontketenen, maar is op zich zelf geen garantie voor behoud en verdere doorontwikkeling van professionaliteit. In de meer naïeve interpretatie van het transformatiegedachtegoed schuilt zelfs het risico dat het belang van verdergaande professionalisering onderschat wordt. Niet alle jeugdzorgproblematiek is met Eigen Kracht en vrijwilligers op te lossen, zonder inzet van hoogwaardige professionals die hun (ervaring)kennis op peil houden en veel tijd investeren in reflectie op het eigen handelen via intervisie en supervisie.

Recente diepgaande onderzoeken van de Kinderombudsman (waarheidsvinding) en de commissie Samson (seksueel misbruik) laten zien dat er ondanks de geboekte vooruitgang de afgelopen jaren, nog forse verbeterslagen noodzakelijk zijn. De wijze waarop de uitkomsten van deze onderzoeken in de pers en de politiek besproken worden geeft reden tot zorg. Het wijzen met beschuldigende vingers en de risicoregelreflex overheersen. Dat ligt niet aan de kwaliteit van de genoemde onderzoeken die diepgaand en evenwichtig zijn. Terecht wordt er veel aandacht besteed aan de zeer complexe problematiek waar jeugdzorgwerkers mee te maken krijgen en worden aanbevelingen gedaan om meer te investeren in professionalisering, ver voorbij het aanvragen van verklaringen van onbesproken gedrag, beroepsregistratie en tuchtrecht. De reactie vanuit de politiek is er consistent een geweest van vluchten in goedkope formalistische oplossingen en voorbij gaan aan aanbevelingen om fors te investeren in professionalisering. Een budget van 1% van de salarissom voor opleidingen is simpelweg niet voldoende wil je professionele excellentie bereiken. Politieke pleidooien voor het inzetten van de beste mensen in de frontlijn blijven al jaren steken in goede intenties.

Ik hoop dan ook van harte dat de gemeenten als toekomstige opdrachtgevers van de jeugdzorg niet in dezelfde val trappen en in 2014 te veel alleen maar bezig zijn met transitie en transformatie. Er kan veel geld verdiend worden in de jeugdzorg, maar niet door te bezuinigen op de kosten van professionalisering. Eerder integendeel, er zal geïnvesteerd moeten worden in professionalisering om de grote bezuinigingstaakstelling te realiseren in combinatie met behoud en verdere verbetering van de kwaliteit. Laat ik het maar klip en klaar stellen: topprofessionals zijn duur! Als u mij niet gelooft, vraag het de Kinderombudsman en Rieke Samson en lees hun rapporten van voor tot achter. Het is verplichte stof voor elke toekomstige opdrachtgever die veel betere jeugdzorg voor fors minder geld wil realiseren.

Onlosmakelijk onderdeel van die verdere professionalisering is het veel meer benutten van de eigen kracht van gezinnen en hun (zonodig nieuw te creëren) sociale netwerk en de samenwerking met vrijwilligers, buurtbewoners en ervaringsdeskundigen. Een excellente professional voelt zich niet te min om die samenwerking aan te gaan en streeft naar co-creatie, omdat hij/zij doordrongen is van zijn/haar beperkingen en van de toegevoegde waarde van niet-professionals. Een excellente opdrachtgever stimuleert co-creatie in plaats van zich af te zetten tegen professionaliteit in een wij/zij sfeer.

Ik wens dan ook alle bij de jeugdzorg betrokkenen vooral een professioneel 2014 toe. Mijn goede voornemen voor 2014 is om alles op alles te zetten om het belang van investeren in professionaliteit, nu nog tegen de perverse financiële prikkels in, in de praktijk te laten zien. In dat verband nodig ik iedereen die interesse heeft uit om eens een dagje bij ons mee te lopen. Want je begrijpt het pas echt als je het zelf ervaren hebt.

Erik Gerritsen

Als opwarmertje is het boek “Ken de praktijk: ontmoeting met en uitdagingen uit dagelijks werk in de jeugdzorg” nog steeds verkrijgbaar voor slechtst 7,50 euro via communicatie@bjaa.nl