Zorgen over dalen recycling

Halen doelstelling lastig zonder statiegeld

Met een ruk aan de hendel stort staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Van Veldhoven (D66) een laadbak vol met plastic verpakkingsafval op de lopende band. Op deze novemberdag neemt ze op een groot bedrijventerrein in Heerenveen de gloednieuwe kunststofscheidingsinstallatie (ksi) in gebruik. Daarmee worden flesjes, flacons, bakjes en folies van elkaar gescheiden. Zowel het plastic afval dat steeds meer huishoudens thuis apart houden als het nagescheiden plastic uit In Heerenveen is een nieuwe scheidingsinstallatie voor kunststof geopend. Met recycling van verpakkingsmateriaal gaat het echter niet goed. Zorgwekkend is dat de kosten van de inzameling ervan veel hoger zijn dan de opbrengst van het gerecyclede materiaal. restafval gaat er doorheen, maar niet door elkaar. PET-flesjes, PP-flacons, PE-bakjes maar ook metalen, drankenkartons, folies en een restfractie worden van elkaar gescheiden.

Het is de derde scheidingsinstallatie, capaciteit 65.000 ton, in zijn soort in Nederland. In 2011 opende de private afvalverwerker SITA – thans SUEZ – in Rotterdam een installatie waar 30.000 ton verpakkingen, intussen 75.000 ton, uit elkaar worden geplozen. In 2013 volgde Attero met een scheider van 65.000 ton. Initiatiefnemers zijn de overheidsgedomineerde afvalbedrijven Omrin (meest Friese gemeenten), HVC (onder meer Alkmaar en Dordrecht) en Midwaste (een samenwerkingsverband van dertien meest Brabantse gemeentelijke afvalstoffendiensten, maar ook Meerlanden, Avalex en Omrin). ‘We moeten als afvalverwerkers en gemeenten veel meer vanuit de kunststofketen gaan redeneren’, zegt Machiel van Haaften, directeur van Midwaste, bij de opening. ‘Niet zozeer alles inzamelen, maar meer gaan kijken bij de producenten aan welke stoffen ze behoefte hebben. Dan kunnen wij kijken of daarvoor secundaire grondstoffen kunnen worden gebruikt.’

Want het gretig met de mond beleden adagium van de circulaire economie is nog ver weg. Philips heeft een stofzuigerkap gemaakt van secundaire plastics, IKEA gaat tweedehands plastic in stoeltjes verwerken, maar echt doorbreken doet het niet in hoogwaardige consumentenproducten. Wel worden steeds vaker gerecyclede plastickorreltjes uit de scheidingsinstallaties gebruikt voor de productie van kratten, pallets, gieters, emmers, bakjes en natuurlijk vuilniszakken.

Grenzen groei
Ook het Afvalfonds Verpakkingen, die namens de verpakkende industrie gemeenten betaalt voor de inzameling van verpakkingen, maakt zich zorgen. Enerzijds meldt het zojuist verschenen jaarverslag een stijging van de recycling van de verpakkingen, van 75 procent in 2016 naar 78 procent in 2017. Maar de grenzen van de groei voor inzameling van hout, glas, papier/karton en metaal zijn wel bereikt, aldus het verslag. Uit de cijfers blijkt zelfs dat de recycling van kunststof daalde van 52 procent in 2016 naar 50 procent in 2017. Dat is onder het doel van 52 procent uit de Raamovereenkomst die bedrijven en gemeenten hebben afgesproken.

‘Kunststof kan nog veel beter’, schrijft directeur Cees de Mol van Otterloo dan ook. ‘De keten voor kunststof moet zich meer richten op de kwaliteit van de inzameling en verwerking. Gemeenten hebben te veel verschillende inzamelsystemen, óók binnen één gemeente: halen en brengen, ondergronds en bovengronds, bron- én nascheiding.’ Zorgwekkender nog is dat de kosten van de inzameling veel hoger zijn dan de opbrengst van het gerecyclede materiaal. Het Afvalfonds moet jaarlijks 120 miljoen euro bijleggen.

Een belangrijke oorzaak van de daling van kunststofrecycling ligt in de gesloten grenzen van China, waar tot 2017 vooral plastic verpakkingsafval van bedrijven werd verwerkt. Huishoudelijk verpakkingsafval wordt altijd al in Europa verwerkt. Maar het is dus steeds meer dringen op de markt in Europa. Daarom is de opening van de Friese sorteerinrichting, waar naast technische voorzieningen ook nog steeds mensenhanden ongerechtigheden van de band plukken, meer dan welkom, zegt Dion van Steensel, directeur van HVC. ‘Hier kunnen we de hoogwaardige recycling van verpakkingen bevorderen, want hiernaast bouwt recyclaar Morssinkhof een enorme hal waar de kunststofkorrels aftrek gaan vinden en in nieuwe, hopelijk steeds hoogwaardiger producten worden verwerkt.’

Statiegeld
De daling tot 50 procent recycling van kunststofverpakkingen is om een andere reden een veeg teken. Vorig jaar stelde staatssecretaris Van Veldhoven dat in 2020 maar liefst 90 procent van de kleine kunststof flesjes moet worden gerecycled. Ook moet 70 tot 90 procent van die flesjes uit het zwerfafval zijn verdwenen. ‘Het is aan het bedrijfsleven om dat binnen twee jaar te regelen. In het najaar van 2020 voeren we de laatste monitoring uit. Wordt die doelstelling niet gehaald, voeren we nog in de huidige kabinetsperiode in 2021 onverbiddelijk statiegeld in’, zegt Van Veldhoven nog maar eens in Heerenveen.

Tien jaar geleden kwam Van Veldhoven in de Tweede Kamer en maakte ze zich onder meer sterk voor ‘grondstoffenrotonde’. Toen al was duidelijk dat grondstoffen meer in de ‘loop’ moeten gehouden in plaats van ze als afval af te doen. Er zijn enkele mooie voorbeelden zoals Philips, maar er moet meer innovatie en durf komen, zegt ze. ‘Om hoogwaardige kunststofrecycling te bevorderen, ga ik de belasting op de verbranding van afval verhogen. Ook ga ik in het voorjaar een Plastic Pact sluiten met een veertigtal bedrijven.’ Welke dat zijn, wil ze niet zeggen. Tenslotte stelde Van Veldhoven dat er in 2025 alleen nog recyclebare verpakkingen op de markt mogen komen. ‘Dat is geen vrijblijvende eis, maar het loopt vooruit op wetgeving, die ook in Europees verband in de maak is.’

Een goede stap op de lange weg naar de circulaire economie, noemt Ulphard Thoden van Velzen de nieuwe scheidingsfabriek. De verpakkingsexpert van Wageningen University & Research is al vele jaren betrokken bij tal van wetenschappelijke onderzoeken. De installatie ten spijt, het halen van het doel van 90 procent recycling is iets heel anders, zegt hij. ‘Je houdt altijd een groep van mensen die hun flesjes en blikjes in of juist naast openbare afvalbakken op straat gooien, al dan niet per ongeluk of achteloos. Om nog maar te zwijgen van de jeugd die nu lachgasampullen op straat gooien’, aldus Thoden van Velzen.

Ook wijst hij op het gevaar dat steeds meer gemeenten nieuwe inzamelmethoden als omgekeerd inzamelen invoeren zonder juiste voorlichting waardoor bewoners zich tegen het beleid keren. ‘In Hengelo waren er oproepen om huishoudelijk restafval in openbare afvalbakken op straat te gooien. We moeten de burger beter motiveren om geen afval op straat te gooien en het goed gesorteerd aan te leveren.’

Geld retour
Olaf Prinsen, directeur van de branche- organisatie van overheidsafvaldiensten is duidelijk. ‘Het is niet voor niets dat gemeenten zich massaal hebben aangesloten bij de statiegeld-alliantie. Statiegeld is een bewezen methode om tot veel minder flesjes op straat te komen. Goed dat de ksi in Heerenveen er is, en de publieke afvaldiensten hun verantwoordelijkheid nemen, maar de ksi helpt hier niet bij.’

Robbert van Duin, die al dertig jaar ijvert voor statiegeld op flesjes en blikjes, acht de kans dat het 90 procent doel wordt gehaald ‘nihil’. Er moet meer op producten in plaats van materiaal worden ingezameld, aldus Van Duin. ‘Dat bevordert hoogwaardige recycling. Er zijn best plekken, ook buiten de supermarkt te vinden waar bewoners een hele zak met verschillende flessen en flacons in een automaat kunnen stoppen en vervolgens op de spullen waar statiegeld zit, netjes hun geld retour krijgen.’

Van Duin denkt dat er zonder statiegeld altijd een groep mensen is die bij elkaar meer dan tien procent van de kleine flesjes op straat achterlaten of weggooien in afvalstromen die niet worden nagescheiden. ‘Die worden dus per definitie niet gerecycled.’