Hoe zonnepanelen het landschap veranderen

De energietransitie vereist forse groei van het aantal zonnepanelen. Het beleid is dat ze op daken en in stedelijk gebied komen. Maar vooral in het buitengebied schieten ze als  paddenstoelen uit de grond.

Tientallen initiatieven

Het Nederlandse landschap kleurt de komende jaren zwart en blauw van de zonnepanelen. Een willekeurige greep. Het Brabantse Sint Anthonis gaat een zonnepark van 30 hectare realiseren en wil groeien naar 100 hectare in 2035. Roosendaal heeft plannen voor een zonnepark van 30 hectare en wil binnen vijf jaar naar 75 hectare groeien. Midden-Groningen heeft een zonnepark van 117 hectare bij Sappemeer vergund, in Haarlemmermeer wordt een zonnepark van 100 tot 120 hectare ontwikkeld. Wie verder zoekt, vindt tientallen andere initiatieven.

Noodzakelijke omschakeling

Precies zoals de regering het zich wenst. Weliswaar is de Nationale Omgevingsvisie nog niet klaar - eind dit jaar verschijnt het ontwerp - maar de voorbereidende Startnota Nationale Omgevingsvisie maakt gewag van de noodzakelijke omschakeling van fossiele naar duurzame energiebronnen. 'Dit zal veel ruimte in Nederland en/of daarbuiten vragen', aldus het document. 'De realisatie van deze omvangrijke opgave kan nieuw ontworpen, innovatieve energielandschappen opleveren, zoals de energiebehoefte het landschap altijd heeft getekend. Voorbeelden daarvan zijn ontbossingen, veenplassen, mijnschachten, jaknikkers of boortorens.'

2.400 hectare

Het zich vernieuwende energielandschap wordt deels gevangen in zonopkaart.nl, waarop alle zonneakkers staan die tot nu toe zijn gerealiseerd in Nederland. Tot en met 2017 gaat het om pakweg 185 hectare. Voor de nabije toekomst kleurt de kaart donker van de zonneakkers die er nog niet zijn, maar waarvoor wel een vergunning is afgegeven en SDE-subsidie (Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie) is toegekend. Daarbij gaat het om grofweg (het rendement van zonnepanelen groeit) 2.400 hectare.

Stapel met aanvragen

En er zit nog veel meer in de pijplijn. Veel gemeenten hebben ontwerpvergunningen afgegeven. Hoeveel dat er zijn, wordt niet centraal geregistreerd. Alleen al in Hoogeveen zijn er vijf ontwerpvergunningen afgegeven voor zonneparken variërend van 14 tot 30 hectare, laat de woordvoerder weten. Op de stapel liggen nog meer aanvragen te wachten op toetsing.

Zonneladder

Om al die zonnepanelen op de gewenste plekken te laten landen, heeft een aantal gemeenten en provincies beleid vastgesteld. Zoals Beleid zonneparken in het buitengebied 2017 (Someren), Plan van Aanpak Zonneweides (Noordoostpolder), Visie op zonne-energie (Roosendaal) en Handreiking locatiekeuze en ontwerp zonneparken (provincie Groningen). Al die stukken bevatten de zogenaamde zonneladder, een voorkeursvolgorde voor het plaatsen van zonnepanelen: (1) op daken. Als dat niet lukt (2) elders, op de grond, in het stedelijk gebied (zoals op een vuilnisbelt of braakliggende bouwterrein). En pas als dat niet lukt (3) op de grond in het buitengebied.

Kenmerken van verstedelijking
Ook in ‘Grondgebonden zonneparken, Verkenning naar de afwegingskaders rond locatiekeuze en ruimtelijke inpassing in Nederland’ van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) schemert de zonneladder door. 'Als meest geschikte locaties in landelijk gebied worden gezien die locaties in landelijk gebied met kenmerken van verstedelijking: aan de rand van bebouwing of infrastructuur (...), erven of bouwblokken bij agrarische bedrijven, in glastuinbouwgebieden, braakliggende gronden met bouw of industriebestemming, op het water.'

Grote klappers

Nobele voornemens, maar wie recente grootschalige initiatieven onder de loep neemt, ziet dat die vooral in het buitengebied landen. Ontwikkelaars van zonne-energie die meters willen maken, richten zich nu eenmaal niet op daken of op randen en stroken lastig te ontwikkelen grond, maar op grote landbouwpercelen. 'Dat is inderdaad zo', beaamt Wouter Guliker van ROM3D, het adviesbureau dat zonopkaart.nl in de lucht houdt en gemeenten en initiatiefnemers adviseert over ruimtelijke planvorming rond zonneparken. 'Met die landbouwgronden kun je de grote klappers maken. Daar kun je 30, 40, 50 hectare ontwikkelen. Overheden realiseren zich ook steeds meer dat die oppervlaktes nodig zijn om aan hun duurzaamheidsdoelstellingen te voldoen. Als je als gemeente heel leuk zegt dat je in 2030, 2040 energieneutraal wilt zijn, wat veel gemeenten roepen, dan ontkom je er niet aan om grotere oppervlaktes zonneparken en ook windparken te realiseren. En die grote oppervlakten zonneparken krijg je niet voor elkaar op je dak of op je vuilnisbelt.'

Dit is het laatste deel van een serie artikelen over toenemende druk op de ruimte. Lees het hele verhaal deze week in BB17 (inlog).