Wel op koers, maar sceptisch over resultaat

Onderzoek voortgang gemeenten Omgevingswet

Dat beeld komt naar voren uit een onderzoek van I&O Research in opdracht van Binnenlands Bestuur onder 333 gemeenteambtenaren die werkzaam zijn binnen een domein waarin men veel te maken met de Omgevingswet. Die wet moet wetgeving voor, en beheer van de leefomgeving versimpelen. Alle regels op het gebied van water, lucht, bodem, natuur, infrastructuur, gebouwen en cultureel erfgoed worden erin opgenomen.

Bijna de helft (46 procent) van de reagerende ambtenaren geeft aan dat de voorbereidingen voor de nieuwe wet in de eigen gemeente op schema liggen. Dat is aanzienlijk meer dan de 15 procent die vindt dat zijn gemeente achterloopt. Als voornaamste resterende knelpunt wordt het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) gezien. Dit digitale loket moet initiatief nemende burgers uitsluitsel geven of hetgeen zij willen realiseren volgens de gemeentelijke regels ook daadwerkelijk is toegestaan. Zes op de tien ambtenaren vrezen dat het DSO bij de invoering van de wet in 2021 onvoldoende functioneert.

Als andere serieuze obstakels zien ambtenaren de onbekendheid van de wet bij inwoners en bedrijven en een gebrekkige onderlinge afstemming tussen overheden. Ook vinden ruim vier op de tien de ambities te fors. Zoals een van het formuleert: ‘Ik denk dat het verwachtingsniveau van de rijksoverheid veel te hoog ligt, met name rond initiatieven van inwoners. In een vergrijzende gemeente wordt naar een bijeenkomst komen al gezien als burgerparticipatie. Wat te denken van onenigheid tussen inwoners, wie beslecht dit?’ Ook over een aantal andere doelstellingen van de wet zijn ambtenaren sceptisch.

Slechts een zeer kleine groep van 8 procent verwacht dat de Omgevingswet de eigen gemeente uiteindelijk minder werk oplevert (tegenover 57 procent die dat ronduit betwist). Ook zal de nieuwe wet de procedures in het ruimtelijk domein volgens gemeenteambtenaren niet of nauwelijks versnellen. ‘De grote nieuwe uitdaging van onze tijd is het vormgeven van de energietransitie’, schrijft een ambtenaar. ‘Er is nog veel te weinig besef van wat dat gaat betekenen – we hebben er nog geen beeld bij. En organisaties zijn nog niet goed ingericht om dit goed vorm te geven, zowel het gesprek hierover als de ruimtelijke processen.’

Hard werken
Wel onderschrijft een royale tweederde meerderheid van de ambtenaren de stelling dat het verstandig is om bij de inrichting van de leefomgeving meer aan burgers over te laten. En bijna vier op de tien ambtenaren verwachten dat de Omgevingswet het de initiatief nemende burger makkelijker zal maken bij zijn vergunningsaanvraag.

Mits diezelfde burger straks weet heeft van de nieuwe wet. I&O Research onderzocht ook de bekendheid van de Omgevingswet onder ruim drieduizend burgers. Daar komt voor onderzoeker Ester Hilhorst een van de opvallendste cijfers naar voren. ‘Je kunt als gemeente wel op koers liggen voor de wet, maar liggen inwoners dat ook? Op dit moment heeft meer dan driekwart van de door ons ondervraagde inwoners zelfs nog nooit van de Omgevingswet gehoord. Wat betekent meer initiatief voor inwoners? Moeten zij over ruim twee jaar bij een groter initiatief in het ruimtelijk domein ook participatie organiseren en draagvlak aantonen? Wat zijn daarvoor de spelregels? Aan meer bewustwording op dat punt zullen de overheden nog hard moeten werken.’