Voorburgs garagedak gaat bloeien

Reductie hitte en wateroverlast

Tot voor kort was er weinig te bijzonders te zien op het garagedak van een appartementencomplex in Voorburg, anderhalve meter boven het maaiveld. Het dak was belegd met grijze tegels. Nu schiet er echter van alles uit omhoog. ‘Soms ze je rode en dan weer gele bloemetjes’, zegt bewoner Ronald Horsman die op het dak uitkijkt. ‘Laatst zelfs een toevallig aangewaaide klaproos.’

Ook voorbijgangers genieten mee, zoals de kinderen van de school ernaast. De gemeente heeft voor iedereen die langs loopt een speciaal opstapje gemaakt voor beter zicht op het dak, met een informatiebord erbij. Het dak doet namelijk meer dan je denkt. Onder de planten schuilt een zogeheten polderdak, met kratten om regenwater in op te vangen. Slimme sluisjes, afgestemd op het weerbericht, regelen wanneer en hoe snel het water het riool instroomt. Vlak voor een grote bui bijvoorbeeld, om alle ruimte vrij te maken voor de volgende plens regenwater.

Zo helpt het dak de gemeente Leidschendam- Voorburg in haar voorbereiding op de toekomstige weersvoorspellingen: meer droogte, meer hitte én heftiger buien. Voor dat laatste hadden de voorsteden van Den Haag hun open water al flink onder handen genomen, vertelt beleidsmedewerker Simon van Damme. ‘We maakten bredere watergangen, nieuwe slootjes en extra flauwe natuurvriendelijke oevers’, zegt hij. ‘Om hemelwater en overstortend rioolwater op te vangen.’ Net als elke gemeente wil Leidschendam-Voorburg bovendien niet dat het riool overstroomt en ook niet dat er te veel regenwater terechtkomt bij de waterzuivering. Van Damme: ‘Dat is zonde. Schoon water kun je beter in de stad houden.’

De gemeente keek daarom ook naar Operatie Steenbreek, de organisatie die gemeenten ondersteunt bij het vergroenen van wijken. ‘Tegels eruit, plantjes erin.’ Maar die tegels zijn wel vaak van particulieren. Daar begon ook het idee voor het groene garagedak in Voorburg.

Inloopbijeenkomst
Om bewoners bewust te maken van de noodzaak van wateropvang hield de gemeente Leidschendam-Voorburg begin 2015 een inloopbijeenkomst genaamd De Bui van de Eeuw. Simulaties van het nieuwe rioleringsplan lieten zien waar water zich zou gaan ophopen bij heftige regenval: donkerblauwe vlekken. Een bewoner uit de buurt van één van die vlekken stapte die avond op Van Damme af met een voorstel. ‘Wij willen een tuin op ons garagedak.’

Het dak is eigendom van een VVE met negentig appartementen. Zij hadden niet alleen interesse in een groen dak vanuit een liefde voor planten, vertelt bewoner Horsman. ‘Niet iedereen in zo’n flat is natuurlijk een groendenker. Maar ook los van het milieuverhaal is het logisch om te kiezen voor groen in plaats van stenen. Het scheelt isolatie en onderhoud. Daar hoef je geen Greenpeace-aanhanger voor te zijn.’

Er was bovendien subsidie voor dit soort duurzame maatregelen. Maar toen de VVE aan de mouw van ambtenaar Van Damme trok, was de subsidiepot tijdelijk leeg. Het plan voor een groen dak moest even wachten. Ondertussen breidde het idee zich verder uit. Niet de VVE, maar de gemeente voegde er meer kleur aan toe. Van Damme had op een klimaatbeurs het concept polderdak leren kennen, met extra blauw onder het groen. Waterkratten van ruim acht centimeter hoog bergen water bij regen om die vervolgens geleidelijk het riool in te laten stromen. Dat wilde Van Damme in zijn gemeente ook proberen. ‘Toen de VVE weer opbelde om te kijken hoe het nu zat met subsidies, wilde ik de twee ideeën combineren’, herinnert van Damme zich. En daarna, lachend: ‘Maar mijn hoop dat de bewoners spontaan een polderberging op hun dak zouden leggen, liep wel even anders.’

Er volgden veel gesprekken. Het Hoogheemraadschap van Delfland schoof aan en vertelde de bewoners hoe de stad tot spons kon worden gemaakt. ‘Dat is prima voor alle bewoners van Voorburg’, zegt Horsman. ‘Waarom moeten wij daar als VVE voor opdraaien?’ De VVE vond het logischer dat de gemeente het dak aanlegde en een vergoeding voor het ruimte gebruik betaalde aan de dakeigenaren. Van Damme: ‘Je kunt wel zeggen dat we te maken kregen met een hoogopgeleide tegenpartij. Zij zaten er heel zakelijk in.’

Goedkoper
Op kosten van de gemeente werd er onderzoek gedaan en duurde de gesprekken nog een jaar voort. Even leek het hele plan te mislukken. Van Damme: ‘Op een gegeven moment vroeg ik me echt af of we hier nog wel mee door moesten gaan.’ Een polderdak was voor de gemeente eigenlijk geen rendabele verbetering van het riool. Andere opties met hetzelfde effect op de riolering waren goedkoper geweest. Van Damme: ‘Een ingegraven betonbak of een waterdoorlatende parkeerplaats bijvoorbeeld.’

Een derde zwengel aan het plan kwam uit de politiek. Van Damme: ‘Onze wethouder en het waterschap vonden een polderdak een belangrijk voorbeeld voor klimaatadaptatie.’ Die adaptatie gaat niet alleen over waterberging, maar ook over hittestress. Het gebied rondom de parkeergarage kleurde op klimaatkaarten naast blauw namelijk ook knaloranje. ‘In de zomer was het daar smoorheet, met de zon vol op het dak, belegd met tegels. Dat had een enorme uitstraling’, zegt Van Damme. ‘Wateroverlast veroorzaakt vooral eco nomische schade, maar hitte kan leiden tot verminderde arbeidscapaciteit of zelfs doden.’

Ook de nieuwigheid van het polderdakconcept was een reden om door te zetten. ‘Je moet innovatie in elk geval een kans geven’, zegt Van Damme. Dat vond ook het hoogheemraadschap. ‘Het paste in onze strategie’, zegt Klaartje van Etten, die vanuit het Hoogheemraadschap van Delfland het project begeleidde. ‘Het polderdak is innovatief en we konden samenwerken met een VVE.’ Dat was voor het Hoogheemraadschap nieuw, en iets voor de toekomst. ‘Wij willen iedereen enthousiasmeren om regenwater vast te houden. Als bewoners zich meer bewust worden van sponswerking in de stad, kunnen zij ambassadeurs worden.’

Samen gaven het hoogheemraadschap en de gemeente een presentatie voor de VVE. Alle drie partijen besloten door te gaan. Maar na dat gezamenlijke startschot begon eigenlijk pas het echte werk. De gemeente huurde op aandringen van de VVE een externe coördinator in. ‘Je moet vast houdend zijn om zoiets van de grond te trekken’, zegt bewoner Horsman. ‘Wij doen het allemaal ook maar in onze vrije tijd.’

Paar uurtjes
De externe trekker werd consultant Martin Lenferink, die eerder met bewoners en gemeente Den Haag had samengewerkt voor collectieve zonnepanelen op het dak van het Museon. ‘Het is maar een paar uurtjes werk per week’, zegt Lenferink. ‘Maar als neutrale partij kun je zo’n project wel los tornen.’ Gemeente en bewoners wilden wel, zag hij, maar ze kwamen er niet uit wat betreft geld en risico’s. Lenferink hield het ‘simpele managementcirceltje van plan, do, check act’ in de gaten en zat er vooral bovenop. Lenferink: ‘Direct even bellen, mailen of een kop koffie drinken als je een hobbel ziet. Dan heb je de energie meteen weer terug. Als je zoiets laat verslonzen in stapels werk valt het een paar weken later niet goed meer. Dan zeggen ze: waarom kom je daar nu pas mee?’

Juridisch en organisatorisch is het nog best ingewikkeld, regenwaterberging op een privaat dak. Lenferink: ‘De gemeente kan met zo’n dak goede sier maken, maar moet dan ook wel de risico’s durven dragen. En bewoners moeten er inderdaad flink wat uren in steken. Die draagkracht is niet in elke wijk of flat te vinden.’

Na veel overleg werd de dakconstructie van de gemeente, tegen een opstalvergoeding van 10.000 euro voor vijftien jaar gebruik van de ruimte. Het hoogheemraadschap betaalde met de gemeente mee aan de aanleg en heeft nu ook zeggenschap over het openen en sluiten van het sluisje. Opgevangen water blijft in principe vastgehouden voor de planten, behalve als er veel regen op komst is. Dan voorkomt een vooraf leeg gelopen waterberging dat er te veel regenwater plotseling in het riool en uiteindelijk, via overstorten, in de sloten stroomt. Het dak ligt er nu een jaar en zorgt al voor wat spin-off.

‘Bewoners in de aanliggende straat wilden naar aanleiding van het polder dak ook meer groen in de straat’, zegt Van Damme. ‘En een school daarnaast gaat zijn schoolplein nu ook vergroenen. Dan krijg je een neveneffect in die hittevlek. Ik ben heel benieuwd hoe de klimaatkaart er over een jaar uitziet.’ Hij kijkt ook uit naar de mensen die zich straks allemaal aan het dak komen vergapen vanaf het opstapje op de stoep. ‘Laat de klimaattoeristen maar komen!’

Blauwgroen in opmars
Ook middelbare school Dalton Voorburg heeft inmiddels een blauwgroen dak. Met verschillende diktes en samenstellingen wordt daar de isolerende en watervasthoudende werking getest. De gemeente Amsterdam wil de komende jaren 10.000 vierkante meter aan blauwgroene daken leggen. Voor dit project kregen de samenwerkingspartners gemeente Amsterdam, Waternet, MetroPolder, Rooftop Revolution, HvA, VU, Stadgenoot, De Alliantie, De Key en Consolidated een subsidie van € 4,8 miljoen uit het UIA-programma (Urban Innovative Actions) van de Europese Unie.