Van de kaart

Een akker, een bosrand, een sliert huisjes. Het is een bevreemdend gezicht, de eerste aanblik van Ganzedijk. Een gehucht van Asterix- en Obelixproporties, weggemoffeld op het lege Oost-Groningse platteland. ‘Het is vrij uniek, zo’n rijtje sociale huurwoningen midden op het platteland. De communistische gemeenteraad vond indertijd, in de jaren vijftig, dat ook boerenarbeiders goed moesten wonen, in vrij eenvormige huizen zodat je geen verschil zag tussen rijk en arm. Ganzedijk is de enige plek in Nederland waar vanuit zo’n puur communistische visie is gebouwd’, zegt Rikus Brader, voorzitter van de plaatselijke Vereniging Dorpsbelangen.

 

Brader was tot voor kort SP-wethouder in Rheden, sneuvelde daar, en verhuisde, ‘op zoek naar rust en ruimte’, naar het aan Ganzedijk grenzende gehucht Hongerige Wolf. Ruimte genoeg, in die uithoek van Nederland. Maar de rust was eventjes ver te zoeken. In februari werd Ganzedijk landelijk nieuws toen bekend werd dat er plannen leefden om het 150 inwoners tellende gehucht grotendeels te slopen. De bouwkundige staat van de 57 woningen, de sociale problematiek en de voorspelde krimp van de bevolking zouden geen andere optie open laten. De commotie kostte PvdA-wethouder Ruud Hietbrink van de gemeente Reiderland (zevenduizend inwoners) de politieke kop: zijn eigen fractie zegde het vertrouwen in hem op vanwege zijn manier van communiceren over de kwestie.

 

Raar

 

Uiteindelijk werd de besluitvorming over de sloopplannen opgeschort, de bewoners kregen een provinciale subsidie om een alternatief plan te ontwikkelen, en de rust keerde weder. ‘Iedereen is nu weer redelijk on speaking terms’, zegt Brader, als hij op een warme namiddag, in een als steunpunt ingerichte Ganzedijkse woning terugblikt op de affaire. Het dorp suddert in de zon. Een immense dorsmachine ronkt voorbij. Hier en daar sleutelen bewoners aan een auto. Een hond blaft maar echt hectisch wordt het allemaal niet.

 

Niet iedereen wil een half jaar na dato meewerken aan een terugblikkend verhaal over ‘kwestie Ganzedijk’. Burgemeester Lo van Kats van de gemeente Reiderland zegt een - via de afdeling voorlichting gemaakte - interviewafspraak af. ‘De bewoners werken momenteel aan een alternatief plan en dan zou het toch wat raar zijn als ik nu mijn visie geef’, zo luidt zijn verklaring. ‘Bovendien heb ik slechte ervaringen met journalisten, ook van Binnenlands Bestuur. Toen ik hen indertijd vertelde dat het plan nog maar een plan was dat eerst de inspraak in moest, vertelden ze me dat dit een niet terzake doende formele opstelling was. Ik ben dus op mijn hoede.’

 

Ook woningcorporatie Acantus houdt in eerste instantie de boot af. ‘Wij hebben met gemeente en provincie afgesproken dat er voortaan één woordvoerder is, namelijk de provincie’, stelt manager wonen Bé Hagedoorn. Een paar dagen later beantwoordt hij de dan openstaande vragen alsnog.

 

Ronnie Hazewinkel van het Actiecomité Ganzedijk Blijft weet nog precies hoe het allemaal begon. ‘We kregen bericht dat er een enquête zou komen over de leefbaarheidsproblemen hier. Er waren een paar probleemgezinnen die voor wat onrust zorgden, ze zijn inmiddels overigens verhuisd.’ Er was wat vandalisme, er stonden ook wat huizen leeg, de woningcorporatie investeerde niet meer in het dorp, de kwaliteit van de woningen holde achteruit en verloedering lag op de loer.

 

Sloop

 

Het onderzoek werd verricht door het bureau KAW architecten en adviseurs uit Groningen, en op 12 en 13 februari werden de uitkomsten gepresenteerd aan de bewoners. Hazewinkel pakt de sheets van die avond er bij en leest voor wat KAW meedeelde: ‘Nadat we hebben gesproken met jullie, met Acantus, met makelaars, met sociaal maatschappelijke partijen, nadat we de woningvooraad hebben onderzocht en de bevolkingsontwikkeling in de regio in de komende jaren weten, kunnen we eigenlijk maar één conclusie trekken: aankopen van alle woningen en alle 57 woningen in Ganzedijk slopen en niks terug bouwen.’

 

Hazewinkel: ‘We waren verbluft en overweldigd. Het sloeg in als een bom.’ Hij vertelt hoe er een actiecomité werd opgericht en pamfletten werden gedrukt. ‘We sloegen heftig aan het protesteren, de pers kwam er op af, het werd ineens een gigantische kermis, reportagewagens van televisie hier in het dorp en toeristen die een ommetje maakten om Ganzedijk te zien.’

 

Verantwoordelijk wethouder Hietbrink stond de ene na de andere journalist te woord en legde uit hoe men tot die - volgens hem in feite onontkoombare conclusie - was gekomen. Vooral het ongebreidelde mediaoptreden viel verkeerd bij zijn eigen fractie, de PvdA, met vijf van de dertien zetels de grootste partij in de raad.

 

Fractievoorzitter Patrick Nap: ‘Het was gewoon niet zuiver om in de wereld te gooien dat het dorp plat moet, terwijl de besluitvorming in de raad nog moet plaatsvinden. Daarmee breng je een hele gemeenschap in onzekerheid. Het was voor ons niet acceptabel. In de aanloop naar de verkiezingen had de PvdA gezegd dat ze alles samen met de burgers wilde doen. Dan kun je dit soort solistische verhalen niet verkopen, dan sta je er als politiek in het algemeen en als PvdA in het bijzonder natuurlijk gekleurd op. Daarom hebben we Hietbrink gevraagd zijn portefeuille ter beschikking te stellen.’

 

Voor Nap is de zaak overzichtelijk: ‘Als je zegt dat een dorp plat moet, dat het moet worden teruggegeven aan de natuur, dan geef je die mensen een schop, dan steek je ze in het hart. De wethouder bleef in diverse interviews volharden in zijn verhaal, hij bleef in zijn communicatie ontzettend onhandig optreden. Dat was de kern, veel ingewikkelder moeten we het niet maken.’

 

Eerst moet er nu maar eens een inhoudelijke discussie plaatsvinden over de toekomst van Ganzedijk, stelt Nap. ‘Sociale problemen heb je overal. In Amsterdam zeg je dan toch ook niet: gooi de hele wijk maar plat? Dan zoek je naar oplossingen. Dat moet in Ganzedijk ook. De conclusies van het omstreden rapport hoeven niet onjuist te zijn, maar ze staan ook niet onomstotelijk vast. Je zult toch ook alternatieven moeten bekijken.’

 

Blauwe Stad

 

SP-raadslid Meindert Wingelaar: ‘Het is demagogie om te zeggen: er is sprake van vergrijzing, dus slopen. Het zijn bruikbare woningen, die kunnen best worden gerenoveerd.’ Wingelaar vermoedt een dieperliggende agenda: Ganzedijk moet volgens hem weg omdat het woningaanbod concurreert met de Blauwe Stad, het bouwproject aan het water voor het hogere marktsegment dat een tiental kilometers verderop in ontwikkeling is. Hij blijkt niet de enige die deze complottheorie ontvouwt. Rikus Brader, voorzitter van Vereniging Dorpsbelangen: ‘De verkoop in Blauwe Stad gaat trager dan gepland, de dure kavels moeten misschien worden gesplitst voor kleinere woningen. Dan kun je het niet hebben dat hier goedkope huizen beschikbaar zijn.’

 

In een restaurant in het aangrenzende dorpje Beerta kan hoofdrolspeler Ruud Hietbrink er slechts om glimlachen. ‘Er lagen géén vooropgezette plannen om te komen tot sloop van Ganzedijk, en die wilde verhalen dat de concurrentie voor Blauwe Stad uitgeschakeld moet worden zijn echt onzin. Er liggen zelfs plannen om ooit te komen tot een vaarverbinding van de Blauwe Stad naar de Waddenzee, die zou dan precies langs Ganzedijk lopen. Dan is het natuurlijk juist heel aantrekkelijk om in dat dorp te wonen.’

 

De voormalige wethouder schetst een gedetailleerd beeld van de gang van zaken die leidde tot zijn ondergang. De problematiek van een ontvolkend Oost-Gronings platteland; het dreigende overschot aan woningen; sociale problemen in Ganzedijk - de Stuurgroep Oost (een overlegorgaan van provincie en gemeente) wees Ganzedijk aan als pilot ‘om te bezien of je met een studie tot een nieuwsoortige oplossing kon komen’, zo beschrijft de gevallen politicus het nu.

 

In januari schakelde de gemeente bureau KAW in. De schriftelijke opdracht, op verzoek verstrekt door de gemeente Reiderland aan Binnenlands Bestuur, rept slechts van ‘opties voor herstructurering’; sloop wordt niet expliciet genoemd. ‘Het was duidelijk dat de omvang van het dorp terug moest, omdat in sommige woningen te veel geïnvesteerd zou moeten worden om ze echt aantrekkelijk te maken. Maar de optie van grootschalige sloop kwam pas op het allerlaatst, eind 2007, in beeld’, stelt Hietbrink.

 

Deze bevindingen deelde hij volgens eigen zeggen met het college van de gemeente Reiderland. Rond die tijd liet woningbouwvereniging Acantus, eigenaar van de meeste huizen in Ganzedijk, echter weten dat ze geen geld wilde investeren in de sloopplannen die KAW voorstelde. ‘Wij zouden dan immers alle 35 particuliere woningen in Ganzedijk moeten aankopen. Dat is onze taak niet’, verklaart Acantus-manager Bé Hagedoorn.

 

Hietbrink: ‘Ze zeiden: dat kost ons voor Ganzedijk vier miljoen euro, en voor heel Oost-Groningen twee miljard. Als we het in Ganzedijk doen, scheppen we een precedent. Dus wilden ze het niet. Ook de provincie wilde niet betalen. En daarmee stond het plan in feite op losse schroeven want wij hadden het geld niet om het uit te voeren. In het college hebben we toen besproken of we met de bevindingen van KAW dan nog wel naar de bewoners moesten stappen.’ Het college besloot na ampel beraad de bewoners toch te informeren, ‘en hen meteen ook te vertellen dat de uitvoering onduidelijk was omdat de financiën ontbraken’. Hietbrink: ‘ Ik stond dus achter de inhoudelijke conclusie van KAW, maar we wisten ook dat het wel twintig jaar kon gaan duren voordat het er echt van kwam.’

 

Dat laatste kwam dus niet bepaald over. ‘Die nuance was ook niet echt interessant voor tv-zenders als RTL en SBS. Die waren maar geïnteresseerd in één ding: sloop. En het was vakantietijd. Kennelijk had de pers weinig anders te doen. Ikzelf had vanwege de vakantie trouwens ook alle tijd om iedereen terug te bellen.’

 

Paradijs

 

Achteraf gezien, erkent ook Hietbrink, ‘moet je in feite constateren dat we in ons handelen naar de publiciteit redelijk amateuristisch zijn opgetreden. Toen de pers zo massaal belangstelling toonde hadden we veel beter een persconferentie kunnen beleggen en een persbericht doen uitgaan, in plaats van dat ik elk medium individueel te woord stond. Dat was fout. En misschien hadden we richting bewoners ook eerst met alternatieven moeten komen en de sloop pas op het einde noemen.’ Dat had allemaal beter gemoeten, geeft Hietbrink nu toe. Niettemin is hij teleurgesteld. ‘Vooral over het feit dat mijn fractie het nooit nodig heeft gevonden om mij eerst zelf te horen voordat ze het vertrouwen in mij opzegde.’

 

Bonne van der Kooi, mede-eigenaar van KAW, denkt achteraf ook dat ‘we op dat moment niet naar de bewoners hadden moeten gaan, omdat we met lege handen stonden. Dat valt ons te verwijten: dat we op het moment suprême niets te bieden hadden zodat de bewoners zelf een keuze konden maken. De voorgestelde sloop had niet in één keer gehoeven; wie echt wilde blijven, hadden we de mogelijkheid moeten bieden om naar een andere huis in het dorp te gaan. We hadden hen toen dus moeten zeggen: sloop is op zich het beste, maar we zijn er nog niet uit hoe we dit moeten gaan aanpakken en wie probleemeigenaar is.’

 

Want dat wil Van der Kooi toch nog wel even gezegd hebben: ‘Het lijkt nu net alsof Ganzedijk het paradijs is, maar dat is natuurlijk flauwekul. Er is echt wel wat aan de hand daar. Het is een achterstandswijk, een puist van een dorp dat er in de jaren vijftig tamelijk respectloos is neergekwakt zonder rekening te houden met de ruimtelijke kwaliteiten van dit gebied. Voor 80.000 euro koop je daar nu een huis, en sommige mensen zijn daar ook alleen vanwege de prijs beland. Het is echt de onderkant van de woningmarkt.’

 

Ook Pim de Bruijne, PvdA-gedeputeerde in de provincie Groningen, noemt het ‘niet zo handig om een plan naar buiten te brengen waarvan je weet dat je het niet kunt betalen. En nog minder handig dat de bewoners geen alternatieven en geen perspectief werd geboden. Zij wisten niet wat de sloop voor hen persoonlijk zou betekenen, wat het ging kosten, waar ze naar toe moesten’. Maar dat er kritisch gekeken wordt naar zo’n naoorlogse woningvoorraad is heel logisch, dat heb ik zelf ook honderden keren gedaan’, aldus de voormalige directeur van een (andere) Oost-Groningse woningcorporatie. ‘Als je iets met Ganzedijk wil, dan heb je twee mogelijkheden: slopen of grondig renoveren.’

 

Zelfvoorzienend

 

Die bal ligt nu deels bij de bewoners. Tot oktober hebben ze de tijd om te werken aan alternatieven. Vijf werkgroepjes zijn flink aan de slag om de kwaliteiten en de potentie van het dorp in kaart te brengen. ‘We hebben een werkgroep cultuurhistorisch, een voor wonen en bouwtechnische kwaliteit, eentje voor voorzieningen, voor omgevingsfactoren, en eentje voor uitvoering en organisatie naar de toekomst’, schetsen de bewoners Brader en Hazewinkel.

 

Een van de denkrichtingen betreft energie. De bewoners vertellen hoe ze, bijgestaan door deskundigen, momenteel onderzoeken of Ganzedijk op energiegebied zelfvoorzienend zou kunnen worden. ‘Of misschien kunnen we zelfs stroom gaan leveren aan andere dorpen. Er zijn elders al wel experimenten uitgevoerd met individuele windmolens op woonhuizen om die zelfvoorzienend qua stroom te maken.’

 

Om de mogelijkheden in kaart te brengen organiseert Ganzedijk binnenkort een ‘energie-charette’, een soort beurs of braderie waar de beschikbare kennis op dit gebied kan worden uitgewisseld. ‘De provincie betaalt die charette, de woningcorporatie is ook zeer geïnteresseerd’, stelt Brader.

 

De Ganzedijkers beseffen best dat er misschien alsnog een paar woningen plat moeten omdat ze te slecht zijn voor renovatie. En daar kunnen dan misschien seniorenwoningen voor in de plaats komen, aldus de bewoners. In oktober moeten de concrete plannen op tafel liggen. Tot die tijd draagt ook woningvereniging Acantus haar steentje bij om de verslonzing een halt toe te roepen. In leegstaande huizen worden gordijntjes opgehangen en de tuin wordt bijgehouden, zodat het lijkt alsof ze bewoond zijn.

 

Gedeputeerde De Bruijne, ook lid van die stuurgroep: ‘De uitdaging nu is: wat gaan we doen met Ganzedijk. Door alle commotie is het er niet eenvoudiger op geworden om tot een goede aanpak te komen. Sloop is een zeer beladen term geworden. Maar we zullen ook daar toch opnieuw naar moeten kijken.’