Twintig jaar statiegeldgekibbel

De VNG is niet principieel tegen het afschaffen van statiegeld, maar is er niet van overtuigd dat het bedrijfsleven beloften over inzameling van verpakkingsafval kan waarmaken. De VNG wil het besluit tot afschaffen daarom niet op voorhand nemen. ‘Eerst moet duidelijk zijn dat er sprake is van voldoende verduurzaming’, schrijft de VNG in een brief aan staatssecretaris Atsma (CDA) van Infrastructuur en Milieu op 12 april. De VNG gaat daarom het voorstel tot afschaffing niet eens voorleggen aan de ledenraad.

Atsma had begin maart dit jaar voorgesteld om vanaf 2015 het statiegeld op de grote frisdrankflessen af te schaffen. Het bedrijfsleven mort al jaren over de hoge kosten en inefficiënt transport van de grote, lichte flessen. Zoals feitelijk al sinds 1991 – het allereerste verpakkingenconvenant – het geval is, wordt de discussie tussen overheid, bedrijfsleven en ook milieugroeperingen als Recycling Netwerk uitermate vertroebeld door tegenstrijdige cijfers.

Zo werden twee weken geleden de kosten van de besparing van de inzameling met statiegeld van zes cent per fles geschat op 1 tot 1,5 cent zonder statiegeld. Dit wordt nu bijgesteld tot 2,6 cent per fles. ‘Ook elf van de vijftien kostenposten zijn gewijzigd ten opzichte van de ‘definitieve versie’ van twee weken geleden’, schampert milieuorganisatie Recycling Netwerk. Volgens die organisatie is statiegeld zelfs goedkoper dan niet-statiegeld. Ook over de wijze waarop de inzamelprestaties worden gemonitord en gehandhaafd bestaat onduidelijkheid.

Er is maanden onderhandeld over akkoord tussen ministerie, VNG en het verpakkende bedrijfsleven. De onderhandelaars van de gemeenten moesten het akkoord nog aan het bestuur voorleggen, die op zijn beurt na goedkeuring het aan hun leden zou voorleggen. Atsma stuurde het akkoord tegelijkertijd al naar de Tweede Kamer. Niet alleen met de cijfers, ook bestuurlijk en procedureel ontstond daardoor verwarring. Het akkoord was dus helemaal geen akkoord, want de VNG had er nog niet naar gekeken.

Niettemin staat in het ‘concept-afvalakkoord’ een aantal behoorlijke toezeggingen voor gemeenten. Zo worden gemeenten volkomen vrijgelaten in de middelen die zij inzetten om verpakkingsafval te scheiden. Voorwaarde is dat de doelen worden gehaald, al zijn die doelen nog niet exact vastgesteld. Sommige gemeenten kiezen voor scheiding vooraf (bakken bij supermarkt, of huis aan huis ophalen), anderen opteren furieus voor scheiding achteraf uit het restafval.

Als vervanging voor de afgeschafte Verpakkingenbelasting betaalt het bedrijfsleven gemeenten voortaan direct een meer dan dekkende vergoeding voor de gemaakte kosten van inzameling. Ook komen er nog miljoenen bij voor de verwerking van zwerfafval dat ernstig met verpakkingsafval is verbonden.

Ten slotte zijn er, mede na discussie in de Tweede Kamer in maart, nadere bepalingen gekomen over het stoppen met het uitdelen van plastic tasjes in de supermarkt en het vermijden van het gebruik van schadelijke PVC in verpakkingen. In 2010 werd, vooral de door vrijwillige inzameling van burger (plastic heroes campagne) 59 miljoen kilogram plastic verpakkingen ingezameld. Deze hoeveelheid moet in 2014 volgens Atsma ‘aantoonbaar substantieel’ zijn toegenomen, maar hoeveel precies is niet duidelijk.

Wel moet een nieuwe PET-fles tegen die tijd voor bijna een kwart uit hergebruikt PET bestaan. Dat kan onder meer doordat in 2014 bij alle 3500 supermarktlocaties een inzamelbak staat. Gemeenten moeten daar de regie voeren.

Maar dan weer niet bij de supermarkten Aldi en Lidl, daarin gesteund door retourmachineproducent Tomra, want die hebben aangekondigd statiegeld voort te zetten. Er komt ook een onafhankelijk kennisinstituut en er volgt een proef met de inzameling van drankenkartons.

Al deze positieve ontwikkelingen worden dus volledig overschaduwd door het ouderwetse gekrakeel over het statiegeld. Tientallen onderzoeken over opbrengsten en kosten leveren na al die jaren allerminst eenduidigheid op. Studies in opdracht van het bedrijfsleven, in opdracht van gemeenten of in opdracht van milieuorganisaties leveren steevast andere resultaten op.

De VNG vraagt om bestuurlijk overleg met Atsma, de stemming in de Tweede Kamer is opgeschort en het aantal morrende gemeenten groeit. Maar weer eens nieuw onderzoekje doen? Wordt ongetwijfeld vervolgd.