Versnelde Bouwtransitie: Emissieloos Bouwen als Katalysator

Met een feestelijk netwerkevent is op 22 november het eerste deel van het kennis- en innovatieprogramma Emissieloos Bouwen afgesloten. In de afgelopen twee jaar hebben 98 partners in 21 deelprojecten succesvol de transitie ingezet naar geïndustrialiseerde prefab-bouw en het toepassen van biobased materialen. Dat heeft tot veelbelovende houtbouwconcepten geleid en nieuwe inzichten in emissies, materialen, en productiemethoden, die bijdragen aan de bouwopgave en emissiedoelstellingen van Nederland. Alle inzichten zijn samengevat in een magazine.

Industriële Modulaire Prefab bouw

De stikstofcrisis vormde samen met de oplopende woningnood in ons land de aanleiding om in 2021 te starten met Emissieloos Bouwen. Dit brede kennis- en innovatieprogramma van TKI Bouw en Techniek, dat met steun van BZK en EZK werd opgetuigd, bestaat uit zeven deeltrajecten. TNO kreeg de leiding over deeltraject 4 dat gericht is op Industriële Modulaire Prefab bouw.

Mario de Rooij, Principal Project Manager bij TNO. "In amper drie maanden tijd hebben we het programma ontwikkeld, dat is ongekend snel. Aanvankelijk lag de focus volledig op stikstofreductie, maar bij de start van het programma was de bouwvrijstelling voor stikstof nog actief. Hierdoor waren andere uitdagingen, zoals de krappe arbeidsmarkt en het lage productievolume, opeens minstens zo urgent."
"Daarom werd het programma gericht op geïndustrialiseerde prefab-bouw. Het voordeel van deze bredere opzet is dat je beide doelstellingen meepakt. Door de fabrieksmatige productie van woningen kun je enerzijds meer en sneller woningen bouwen met minder mensen, en anderzijds verlaag je met deze efficiënte bouwmethode ook automatisch emissies."

Inzicht in uitstoot bouwsector

Een van de belangrijkste resultaten die het programma heeft opgeleverd, is het inzicht dat verkregen is in de uitstoot van de bouwsector. "Als je emissies wilt beperken, zul je eerst moeten weten waar je over praat. Binnen de bouw was er nauwelijks kennis over CO2-, fijnstof- of stikstofemissies", weet De Rooij.

Binnen het programma zijn praktische rekenmethodes en -tools ontwikkeld om beter te snappen hoe hoog de uitstoot is, wat de bronnen zijn, en welke maatregelen effectief bijdragen aan reductie. Zo ontwikkelde TNO een rekentool om modelberekeningen voor emissies te kunnen uitvoeren voor het hele bouwproces, inclusief bouwlogistiek. Daarmee kunnen aannemers, maar ook opdrachtgevers en beleidsmakers direct de positieve impact zien van de inzet van elektrisch materieel of een bouwhub.

Een ander praktisch programmaresultaat is een open source rekentool om direct de consequenties te kunnen zien voor BENG, MPG, CO2-impact en ontwikkelings-kosten van het toepassen van biobased materialen.

Biobased bouwen: met stro

In drie uitvraagronden zijn uiteindelijk 21 deelprojecten gerealiseerd, waarbij door de consortia in een vaak zeer beperkt tijdsbestek indrukwekkende resultaten zijn behaald. De Rooij: "Door alle 98 partners is zeer intensief samengewerkt. Dat heeft gezorgd voor kennisdeling en hechte partnerships die die zonder dit programma waarschijnlijk niet tot stand waren gekomen. Daarnaast heeft Emissieloos Bouwen veel winnaars opgeleverd. Partijen die, soms binnen een jaar tijd, veelbelovende concepten op de markt hebben gebracht."

Strotec is daarvan een goed voorbeeld, dat stro als biobased bouwmaterieel gebruikt voor prefab geveldelen. Rob van Nistelrooij, eigenaar van Bouwbedrijf Gebroeders van Herpen, bouwpartner van Strotec: "We zijn dit deelproject gestart vanuit de vraag om een zo duurzaam mogelijk huis te bouwen met stro. Bovendien wilden we een steilere leercurve met deze bouwmethode. Dat is gelukt. Inmiddels hebben we een modelwoning gerealiseerd en met behulp van TNO een opschalingsstrategie ontwikkeld. Er ligt een blauwdruk voor geïndustrialiseerde productie, waarmee geveldelen voor jaarlijks honderden woningen kunnen worden gefabriceerd."

Houtbouw: scholen van hout

Een ander bouwconcept dat dankzij Emissieloos Bouwen een vliegende start kreeg, is Circlewood, co-creator van The Natural Pavillion op de Wereldexpo Floriade 2022. Directeur Karin Kuipers: "Onze ervaringen met het paviljoen hebben we binnen het programma samen met onze partners kunnen doorvertalen naar twee innovatieve bouwconcepten binnen onze HoutKern Bouwmethode. Emissieloos Bouwen heeft ons project een enorme versnelling en verdieping gegeven, waardoor we naar opdrachtgevers een goed onderbouwd verhaal hebben voor houtbouw."

Een van beide concepten voor het bouwen van scholen van hout wordt bovendien binnenkort werkelijkheid. "We gaan onze eerste school bouwen, een mooie mijlpaal. Uiteindelijk willen we doorgroeien naar 20 tot 30 scholen per jaar. Die opschaling is mogelijk doordat we met TNO het bouwproces volledig hebben geoptimaliseerd. Dat is de kracht van dit programma, dat je als consortium meelift op de collectieve kennis en ervaring van TNO."

Krachtenbundeling is nodig

Emissieloos Bouwen is mede mogelijk gemaakt dankzij de financiële steun van BZK. David van der Woude, Teamcoördinator Innovatie in de Bouw bij BZK, was er vanaf de start bij betrokken. "Ik kijk met grote trots terug op dit programma. Ik vind dat TNO echt iets groots heeft neergezet. Onder de deelnemers zie ik heel veel koplopers binnen de bouw, en een grote diversiteit aan disciplines: biobased materialen, geïndustrialiseerd bouwen, houtbouwconcepten. Veel interessante ontwikkelingen die gecombineerd de bouw duurzamer en productiever kunnen maken. Die krachtenbundeling is noodzakelijk om deze grote opgaven te laten slagen. Ik vind het heel knap hoe al die partijen hiermee aan de slag zijn gegaan. Dat komt ook door de vraaggestuurde manier van werken. Het maakt de toegevoegde waarde van TNO groter, en bedrijven kunnen daardoor extra stappen zetten."

Ondersteunen bij opschaling

Met de succesvolle afronding van het eerste deel van Emissieloos Bouwen, kijkt TNO samen met BZK, EZK en TKI Bouw en Techniek momenteel naar de invulling van het vervolg. Vanaf 2024 tot en met 2026 wordt duurzame innovatie in de bouw opnieuw financieel gestimuleerd. David van der Woude: "Je merkt dat bij de partners nog heel veel ideeën en onderzoeksvragen zijn, met name in de stap richting opschaling. Hoe kun je op grote schaal een mooi product schoon en emissieloos aanbieden?"
"Daar hebben ze hulp bij nodig en voorzieningen die je het best centraal kunt organiseren. Vervolgens moet daar ook een gedeelde kwaliteit uit voortkomen richting de markt, bijvoorbeeld in de vorm van een keurmerk. Zodat je als opdrachtgever zekerheid en garanties hebt over het product en de bouwprestaties, en dat je daarvoor terecht kunt bij een grotere groep aanbieders."

De concrete uitgangspunten en richtlijnen van Emissieloos Bouwen 2 worden binnenkort bekendgemaakt, en de inschrijving zal begin 2024 van start gaan.