Tata Steel had alarmkreet van omwonenden nodig, zegt CEO

Iedere dag laat Tata Steel de speeltuinen in Wijk aan Zee schoonmaken. Als de kinderen uit het dorp 's ochtends aankomen op de schoolpleinen zijn daar kranen waar ze hun handen kunnen wassen, betaald door het IJmuidense staalbedrijf.

Hans van den Berg, sinds een paar jaar CEO van Tata Steel, gaf woensdag in een hoorzitting in de Tweede Kamer toe dat het bedrijf, waar hij al 33 jaar werkt, niet uit zichzelf tot inkeer is gekomen. 'De acties van bezorgde omwonenden zie ik helaas als een nodig gebleken wake-up call. Kennelijk had ons bedrijf dat nodig.'

NOS Journaal

Hoewel al in 1991 in het NOS Journaal werd bericht over stofregens die dat jaar herhaaldelijk op Wijk aan Zee neersloegen, ontstond de recente, hevige beroering onder omwonenden door de 'grafietregens' van 2018 en 2019. Die grafietregens ontstaan, schrijft de Onderzoeksraad Voor Veiligheid (OVV) in een nieuw rapport, doordat 'een restproduct van de staalproductie (slak) vloeibaar uit slakkenpannen werd gekiept in de open lucht.' Dat wordt anno nu door inwoners niet meer gepikt. 'Waar omwonenden in het verleden meer bereid waren stof, stank en geluid van een fabriek te accepteren, is deze bereidheid tegenwoordig veel lager.'

Hans van den Berg was, samen met zijn gezondheidsdirecteur Marco Workel, in de Tweede Kamer voor een reactie op dit OVV-rapport. Evenals op de meest recente depositiemetingen van grof stof in de IJmond-regio door onderzoeksinstituut RIVM. Dit grof stof is niet in te ademen, in tegenstelling tot fijn stof, maar kunnen met name kinderen wel via hun handen in hun mond krijgen. Grof stof verspreidt zich vooral door stofverwaaiing bij kolenoverslag.

Dat is niet uniek voor Tata. Ook in de regio Rijnmond vindt deze overslag en verwaaiing plaats, zo benadrukte PVV-Kamerlid Madlener die daar woont.

Tot 2030

In wezen gaat het om de komende zeven jaar. Vanaf 2030 moet er namelijk een volledig einde zijn gekomen aan de uitstoot van vieze en ongezonde stoffen. Tata Steel wil dan overgeschakeld zijn op waterstof als energiebron, onder de heroïsche projectnaam HeraCless. Sowieso moest Tata Steel in het kader van de energietransitie een ommezwaai maken. Maar waar eerder het heil werd verwacht van Carbon Capture and Storage (CCS), het afvangen en vastleggen van CO2, heeft Tata besloten op waterstof over te stappen. Eén reden voor deze koerswijziging was de gezondheid van omwonenden. (Overigens benadrukt Hans van den Berg dat hij ook zelf omwonende is, momenteel wonend in Beverwijk.)

Windscherm

De vraag is: hoe zien de jaren tot 2030 eruit? Al vanaf volgend jaar moet veel zijn veranderd, qua stofverwaaiing. Voor de zomer van 2034 heeft Tata een windscherm overeind staan, één kilometer breed en achttien meter hoog. Het RIVM zegt daar veel van te verwachten en vindt dat ook nodig. De recente RIVM-metingen laten zien dat sinds 2020 de depositie van grof stof gelijk is gebleven.

Alleen de depositie van ijzer is duidelijk afgenomen, meldde RIVM-onderzoeker Marcel Mennen tijdens dezelfde hoorzitting in de Tweede Kamer. 'Tata Steel is een belangrijke uitstoter van PAK en metalen', zei hij genuanceerd. 'Maar ook houtstook, lokale industrie en opwaaiend bodemstof.'

In die vooral op Wijk aan Zee neerdalende grof stof zitten, net als in fijn stof, Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK) en metalen. Van die metalen is lood gevaarlijk. Van de PAK is benzo-a-pyreen het meest berucht.

Hoe erg is de depositie hiervan nou? 'In 2020 hebben we een risicobeoordeling uitgevoerd als RIVM', vertelde onderzoeker Janneke Elberse. 'Dan zie je voor PAK en metalen dat de hoeveelheid die kinderen binnen kunnen krijgen via dat grof stof hoger is dan wat we de gezondheidskundige grenswaarde noemen.'

Stoffilter

De depositie van grof stof daalde tot en met 2022 dus niet, mat het RIVM. Tata bouwt een windscherm, maar doet meer. De afgelopen jaren is een fabriekshal gebouwd die grafietregens moet voorkomen. Ook kwam er een filterinstallatie in de sinterfabriek, en komt er een doekfilter bij de pelletfabriek.

De hoeveelheid fijn stof in de omgeving van Tata neemt wel al jaren af, geeft het RIVM aan. De hoeveelheid depositie zit qua jaargemiddelde onder het plafond van de Europese Unie, maar wel nog boven de streefwaarde die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) op papier heeft gezet. 

IJmondgemeenten

De bestuurscolleges van de drie IJmondgemeenten Velsen, Beverwijk en Heemskerk benadrukten dinsdag in een collegebrief opnieuw dat zij die Europese regelgeving onvoldoende streng vinden. Neem de Richtlijn Industriële Emissies van de EU, die bepaalt dat de industrie mag afzien van de zogenaamde Beste Beschikbare Techniek (BBT) als deze 'financieel niet verantwoord is, technisch niet haalbaar is en/of er geen milieukundige bezwaren zijn'. De IJmondgemeenten willen dat hier een gezondheidscriterium aan wordt toegevoegd.

De Europese Commissie heeft wel al voorgesteld een gezondheidsnorm van de WHO mee te nemen in een nieuw aangekondigde Richtlijn Luchtkwaliteit, maar ook die kan strenger in de ogen van de IJmondgemeenten. Daarnaast zijn de gemeenten blij dat staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat afgelopen maart met het plan kwam voor een Expertgroep IJmond, waarin onderzoeksinstanties maar ook bewoners komen.