Omgevingswet in de gezonde stad: balans tussen beschermen en benutten

De gezonde stad heeft vele gezichten. Het thema raakt aan geluid, luchtkwaliteit, veiligheid, groen, water, ruimte om te leven, mobiliteit, hitte. De complexiteit is dus groot. Maar een gezonde stad is ook een stad die het economisch goed doet, met een gezond bedrijfsleven, en die bijvoorbeeld ook aan de torenhoge vraag naar nieuwe woningen tegemoet wil komen. Dat vraagt meer en meer om een integrale afweging, naar het zoeken van de balans tussen benutten en beschermen. Die integraliteit vormt het hart van de nieuwe Omgevingswet en het belang van gezondheid is er expliciet in opgenomen. Dat biedt kansen voor de gezonde stad.

Gezondheid, geluid, luchtkwaliteit, leefomgeving, zulke woorden staan tientallen keren in de tekst van de nieuwe Omgevingswet, die gemeenten en regio’s meer mogelijkheden bieden om te zorgen voor een gezonde en veilige leefomgeving. En de centrale gedachte is dat dat moet gebeuren via een integrale aanpak voor duurzame gebiedsontwikkeling. 

Voor een goed begrip: deels gelden er strikte normen, ook straks, en dan is er terecht geen afwegingsruimte. Veel wordt vastgelegd in het Besluit activiteiten leefomgeving en het Besluit kwaliteit leefomgeving. Het wordt spannender als we kijken naar paragraaf 2.1.4 van de Omgevingswet. Daar staat: ‘Bij de evenwichtige toedeling van functies aan locaties wordt in ieder geval rekening gehouden met het belang van het beschermen van de gezondheid.’ En dan is er dus wel degelijk afwegingsruimte. Maar hoe ver mag u gaan, hoe weegt u gezondheid, waar ligt de balans? Hoe ver van een bedrijventerrein is woningbouw bijvoorbeeld acceptabel? Er is niet zoiets als een universele gezondheidsnorm, de gezonde stad is een optelsom van normen en overwegingen die voor individuele thema’s gelden.

Geluid is een treffend voorbeeld: dat wordt straks meer in samenhang bekeken én gereguleerd, dus niet meer per geluidbron. Zo wordt het geluid van 30 km-wegen gewoon weer onderdeel van de toetsing. En de wet vraagt expliciet om een afweging te maken over de toelaatbaarheid en aanvaardbaarheid van het cumulatieve geluid. Dat vraagt om een gemeentelijke herijking en biedt kansen om ook hier de balans te zoeken én houvast te bieden aan alle partijen, inclusief ontwikkelaars en ondernemingen.

Een grenswaarde waarvan mag worden afgeweken…

Ook spannend is het bij geluidsoverlast bij woningen. Er zijn grenswaarden, maar daarvan mag gemotiveerd worden afgeweken. Dit geldt ook voor trillingen en geur door veehouderijen bijvoorbeeld. Waarbij wel weer rekening moet worden gehouden met gezondheidsaspecten. En ook als een bedrijf er al staat en er worden in de buurt woningen gebouwd, dan kan het gebeuren dat van het bedrijf extra maatregelen worden verlangd, ook als is het op kosten van de ontwikkelaar. En ook dan kan ondanks de maatregelen worden afgeweken van de standaardwaarden. Het is een dynamisch proces, de afweging binnen de beoordelingsruimte kan door de tijd heen gaan schuiven. De overheid heeft straks als het ware een groot mengpaneel met een hele serie schuiven, en kan daarmee bijvoorbeeld een extra stap zetten ten opzichte van de al bestaande gezondheidseffectscreening van de GGD.

Voor de goede orde: gezondheid is natuurlijk veel meer dan een vinkje achter een serie normen. Gezondheidsbevordering hoort er ook bij, mensen stimuleren om gezond te leven en meer te bewegen. Daarvoor moet dan wel genoeg groen beschikbaar zijn, wat ook weer helpt tegen hittestress én geluid absorbeert – en uitnodigt tot ontmoeten, belangrijk voor de sociale gezondheid. 

Niet te veel, niet te weinig

Een balans betekent: niet te veel én niet te weinig. Een stad kan niet zonder vervoer, in een stad wordt gebouwd, in een stad is bedrijvigheid en industrie, een vitale stad is nooit zonder risico’s. Een te rigide toepassing van het voorzorgsbeginsel, onder het motto ‘je kunt niet weten’, is de dood in de pot. De energietransitie zorgt er bijvoorbeeld voor dat we meer gevaarlijke stoffen nodig hebben om energie te dragen; denk maar aan accu’s voor elektrische auto’s. En waterstof, dat in beeld is als alternatief voor aardgas, heeft heel andere veiligheidskarakteristieken. Kortom, we halen ook nieuwe risico’s binnen en daartoe moeten we ons verhouden.

‘License to operate’

Voor een gemeente is het uiteraard een kerntaak om haar burgers te beschermen, terwijl gezondheid voor bedrijven een randvoorwaarde is, vertaald naar eisen waaraan ze moeten voldoen.  
Alleen voldoen aan alle normen en eisen is voor het bedrijfsleven niet automatisch voldoende. Ze hebben ook een maatschappelijke ‘license to operate’, waarbij de risicoperceptie soms minstens zo belangrijk is als de feitelijke risico’s. Dat is eigenlijk de belangrijkste vergunning. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard, het reputatierisico krijgt meer gewicht en dat vraagt van bedrijven om zich meer dan ooit te mengen in het maatschappelijke debat, en vanuit hun eigen expertise een bijdrage te leveren aan goede en duurzame oplossingen voor de gezonde stad.

De rug recht houden

Van de omgevingsvisie naar een omgevingsprogramma en een omgevingsplan is het vervolgens ook spannend om de rug recht te houden. Daarbij helpt het om haalbare doelen te stellen, maar ook dilemma’s te schetsen om de afwegingsruimte tastbaar te maken. 
We weten het: er ligt veel op het bord van gemeenten. Daarbij geven we u alvast één advies: focus u op de zaken waar u invloed op hebt, waar u met slimme keuzes het verschil kunt maken voor uw burgers en bedrijven in een letterlijk en figuurlijk gezonde stad. 

Vanaf het begin betrokken

De Omgevingswet werpt haar schaduw al jaren vooruit, en wij zijn daar ook al vanaf het begin bij betrokken. En in samenwerking met de Gelderse GGD-en hebben wij de Gelderse Gezondheidswijzer ontwikkeld, die een snel, handig en bruikbaar overzicht geeft van de gezondheidsaspecten in de leefomgeving voor buurten.

Al in 2016 waren we nauw betrokken bij de gedeeltelijke transformatie van het bedrijventerrein Soesterberg Noord, grenzend aan de voormalige vliegbasis Soesterberg. De belangrijkste uitdaging was de inpassing van een zestal bedrijven. Deze uitdaging hebben we samen met de gemeente, in de geest van de Omgevingswet, integraal benaderd. Het leidde tot een aantrekkelijk en gevarieerd woon-werkgebied met nieuwe koop- en huurwoningen in combinatie met bestaande bouw, bedrijven en groen.

We zijn nu in Delft bijvoorbeeld bezig met de transformatie van een industrieterrein en ook dat is een voortdurende evenwichtsoefening, als weerspiegeling van de nieuwe wet.
Ook hebben we bijvoorbeeld de gemeente Nuenen ondersteund bij het opstellen van de Omgevingsvisie, waarbij gezondheid de verbindende factor is. Verder ondersteunen we de haven van Amsterdam bij het in beeld brengen van de risicoruimte die nodig is voor de energietransitie - in balans met een gezonde, duurzame stad. 

Gezonde ambitie

Wij helpen een omgevingsvisie ambitieus te maken, maar met een realiteitscheck. En in de volgende stappen gaan we samen met alle belanghebbenden op weg naar concretisering en implementatie. In het verlengde daarvan ondersteunen we ook ondernemingen die hun verantwoordelijkheid willen nemen, en binnen de nieuwe kaders succesvol willen zijn.  We begrijpen de dilemma’s en ondersteunen u bij het maken en onderbouwen van keuzes, vanuit het perspectief van overheid en bedrijfsleven, alle belangen meewegend. Met onze technische, juridische en veranderkundige kennis zijn we bij uitstek geëquipeerd om met u de Omgevingswet optimaal te benutten, met de juiste balans tussen beschermen en benutten. Niet alleen burgers profiteren ervan. Bedrijven kunnen zich dankzij een gezonde stad beter profileren als een aantrekkelijke werkgever. En een gemeentebestuur vergroot de aantrekkelijkheid van de stad om in te wonen, te werken en te recreëren, en daarmee de vitaliteit.

Zullen we die gezonde ambitie samen waarmaken?

Simone van Dijk, Leading professional omgevingsveiligheid, +31 6 15 09 30 48

en Rein Bruinsma, senior adviseur milieu en ruimte bij Royal HaskoningDHV, +31 88 348 27 15 / +31 6 15 09 31 14