Raad moet nog wennen aan Omgevingswet

Boek belicht nieuwe rol

 Aan die situatie maakte een door de Tweede Kamer breed aangenomen amendement dit voorjaar een eind. De gemeenteraad kon eerder al gevallen voor advies aanwijzen. Dat advies is sinds het amendement bindend voor het college, een soort instemmingsrecht dus. Dat betekent een omkering vergeleken met de oude situatie. Voortaan gaat de raad altijd over het wijzigen van het bestemmingsplan, maar wijst diezelfde raad zelf geen situaties aan waar hij een rol wil spelen, dan is het college weer bevoegd.

Het is een belangrijke wijziging, stelt omgevingsrecht- expert Trees van der Schoot, tevens vaste columnist voor de website van Binnenlands Bestuur. ‘De geschiedenis leert dat veel in Nederland is gebouwd op basis van ingrijpende afwijkingen van bestemmingsplannen. Het is goed als de gemeenteraad bij vergelijkbare afwijkingen in de toekomst een juridische positie heeft.’

Maar dan moet de raad zijn rol wel oppikken en liefst vóór de invoering van de Omgevingswet in 2021 expliciet vastleggen wanneer bindend raadsadvies is vereist. En dat gebeurt nog weinig, vertelt Van der Schoot.

Andere rol
Samen met trainer en docent Dick Spel schreef ze het boek De gemeenteraad en de Omgevingswet, gebaseerd op haar eigen beroepspraktijk. Van der Schoot informeer de en adviseerde al 48 raden in de aanloop naar de invoering van de nieuwe wet, die de wirwar aan regels voor de omgeving vanaf 1 januari 2021 vervangt door een integraal rechtssysteem. Daarbij worden nieuwe initiatieven vooral positief benaderd, liefst zonder langdurige, juridische procedure. Het systeem vereist een andere, pro-actieve rol van de raad en daar hapert het vaak, constateren de auteurs.

‘De bredere samenhang die de Omgevingswet biedt, zal bij een nieuw initiatief makkelijk leiden tot botsende belangen. Hoe hak je dan als raad de knoop door?’, geeft Van der Schoot als voorbeeld aan. ‘Dat kan des te meer gaan klemmen bij de ambities van gemeenten met betrekking tot bijvoorbeeld de energietransitie. Je moet als raad enerzijds in detail vastleggen tot waar je adviesrecht reikt, terwijl je tegelijk weet dat dit een onderwerp is waar door nieuwe technologische ontwikkelingen nog veel onzeker is. Wie had vijf jaar geleden bijvoorbeeld gedacht dat weilanden vol zouden komen te liggen met zonnepanelen?’

Dat brengt haar tot een tweede punt: het cyclische denken. ‘Nu is de raad gewend om voor tien jaar een bestemmingsplan vast te leggen. Veel raadsleden moeten nog leren omgaan met het idee dat ze straks permanent een omgevingsvisie en een omgevingsplan actueel moeten houden.’

Door het amendement kan de raad volgens Van der Schoot beter controleren en is die geen ‘tandeloze waakhond’ meer. Maar dat schept volgens haar tegelijk verplichtingen. ‘Mijn bevinding is dat de meeste raden zich op dit punt nog niet goed hebben georganiseerd. Raad en griffie moeten samen het voortouw nemen om de rol van de raad op dit punt duidelijker uit te werken. Ook hoe de raadsleden zich straks zullen verhouden tot het college.’

Reactief
Collega-auteur Dick Spel constateert dat veel raden er wel denken te zijn door een budget voor de invoering van de Omgevingswet binnen hun gemeente vrij te maken. Vaak voorzien van een plan van aanpak. ‘Waar het echt om gaat, is dat je tot een andere werkwijze komt. Ik zie veel gemeenteraden vooral reactief opereren. Ze komen pas in beweging als in hun gemeente een ruimtelijk initiatief begint te knellen. Terwijl de doelstelling van de nieuwe wet nu juist is dat je je vóóraf, pro-actief met de ontwikkeling van de fysieke leefomgeving bezighoudt.’ Belangrijkste les van beide auteurs: gemeenteraad, kom in actie. ‘Anders ga je straks ondanks het in de Kamer aangenomen amendement helemaal nergens meer over.’

De gemeenteraad en de Omgevingswet door Trees van der Schoot en Dick Pels; Van Leijen Academie, 2019, 25,00 euro