Circulaire economie vereist harde regels

De circulaire economie komt alleen van de grond als de overheid naast de wortel ook de stok hanteert en haar beleid veel concreter maakt. Dat is de boodschap van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in zijn Voortgangsbericht Circulaire Economie 2022.

Takenlijstje

Het PBL geeft de regering in het voortgangsbericht een takenlijstje, nodig om onze economie voor 2050 volledig circulair te maken. Allereerst ontkomen we niet aan heffingen en regels. Het is tijd voor harde normen, meent het PBL, bijvoorbeeld over een verplicht minimumpercentage gerecyclede grondstoffen in nieuwe producten. Verder moet de milieuschade die producten of diensten veroorzaken worden verrekend in de prijzen. Ook zou de overheid circulariteitseisen moeten stellen bij inkoop en aanbesteding en deze eisen stapsgewijs opschroeven. Daarbij kunnen 'dynamische eisen', die meegaan met de tijd, volgens het PBL innovatie stimuleren.

Specifieker eindbeeld

Naast harde maatregelen speelt ook communicatie een rol. De overheid moet een 'concreter en specifieker eindbeeld' geven voor de doelen in 2030 en 2050. Een getal of percentage is op zichzelf een onvoldoende prikkel en 'het bereiken van een prestatie betekent niet dat het gewenste eindeffect ook daadwerkelijk wordt bereikt', stelt het voortgangsbericht. 'Zo leidt een betere inzamelingsstructuur niet automatisch tot meer recycling en minder broeikasgasemissies.' Tot slot meent het PBL dat de regering meer geld moet uittrekken om de circulaire ambities waar te maken.

Mineralen

In 2050 moet de Nederlandse economie moet volledig circulair zijn, zo heeft de rijksoverheid in 2016 aangegeven. In 2030 zou het gebruik van 'primaire abiotische grondstoffen (mineralen, metalen en fossiel)' gehalveerd moeten zijn. Om te zien hoe de vlag erbij hangt verschijnt vanaf 2021 om de twee jaar een Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER). Het voortgangsbericht dat deze week is verschenen is een update van ICER 2021.

Circulaire bedrijven

Volgens deze laatste rapportage gebruikt Nederland sinds 2010 zijn grondstoffen 12 procent efficiënter, maar is het totale grondstoffengebruik van Nederland sinds 2010 nauwelijks veranderd. 'Het aandeel circulaire bedrijven in de totale Nederlandse economie is met 6 procent nog gering, en dit aandeel is in de afgelopen jaren licht afgenomen', meldt ICER 2021 weinig hoopvol. Daar is afgelopen jaar geen verandering in gekomen.

Lineaire economie

De meeste circulaire bedrijven richten zich op reparatie, recycling en hergebruik, constateert het PBL. Ze doen dat al lang, al voordat er beleid was voor circulaire economie, en daar zit weinig verandering in. 'Onderzoek en innovatie zijn voor het grootste deel technologisch van aard en vooral gericht op recycling en reparatie. Er zijn nauwelijks initiatieven op het terrein van de sociaaleconomische vernieuwingen, zoals verandering van consumentengedrag of vernieuwing van businessmodellen, die nodig zijn om andere circulariteitsstrategieën mogelijk te maken', aldus het PBL. 'De economie functioneert zodoende nog grotendeels volgens de principes van een lineaire economie.'

Productontwerp

De theorie van het beleid en de praktijk van alledag lopen niet gelijk op. In het beleid is 'een basis gelegd en een structuur aangebracht voor de transitie naar een circulaire economie', constateert het PBL. In de praktijk draait het vooral om stimuleren, faciliteren en vrijwillige afspraken. 'Het is belangrijk om in het beleid in te zetten op andere strategieën, zoals het stellen van eisen aan productontwerp om repareerbaarheid en hergebruik van onderdelen te verbeteren, of het aanpassen van administratieve regelgeving die bedrijven belemmert om producten als diensten aan te bieden.'