Stikstofkritiek links en rechts over ‘onduidelijk’ transitiefonds

Een ‘ogenschijnlijk eenvoudig’ wetsvoorstel, waar een hele wereld achter schuilgaat. De boodschap van wetgevingsrapporteurs Laura Bromet (GroenLinks) en Thom van Campen (VVD) voor hun collega-Kamerleden is duidelijk. Hoewel het in omvang een klein wetsvoorstel is, komen in de Tijdelijke wet Transitiefonds landelijk gebied en natuur verschillende grote uitdagingen samen.

Onduidelijkheid

Het Transitiefonds stelt tot en met 2035 24,3 miljard euro beschikbaar. Geen klein bedrag, maar er moet ook veel gebeuren. Het fonds financiert ‘landbouw- en natuurmaatregelen’, om de stikstofdepositie te verminderen, uitstoot van broeikasgassen te verminderen, planten- en diersoorten te beschermen, de waterkwaliteit te verbeteren, en de landbouw te verduurzamen. Bromet en Van Campen uiten in hun rapport over het voorstel kritiek die ook vandaag, tijdens het plenaire debat over het wetsvoorstel, uit verschillende hoeken klonk. Zo is volgens de rapporteurs niet duidelijk in welke mate het fonds bijdraagt aan het bereiken van natuur- en milieudoelen. Zorgwekkend, want die bijdrage is juist de bestaansreden van het fonds.

Spannende onderhandelingen

Het debat komt op een moeilijk moment. Niet alleen staat het coalitieakkoord op losse schroeven, nu het CDA opnieuw wil onderhandelen over ‘2030’ als stikstofdeadline, ook het Landbouwakkoord laat op zich wachten. Waar landbouwminister Piet Adema voor het weekend nog meldde dat het ‘nog best wel spannend’ kon worden, werd gisteren bekend dat het overleg over het Landbouwakkoord zelfs ‘geklapt’ zou zijn. De deelnemende partijen haastten zich om de brand te blussen. Volgens Sjaak van der Tak, voorzitter van land- en tuinbouworganisatie LTO, gaan de deelnemers door met overleggen. Wel komen de onderhandelingen volgens hem ‘op cruciale thema’s niet verder’. LTO wil dat uiterlijk in de week van 8 mei duidelijk is waar de onderhandelingen op uitkomen.

Stap vooruit

Volgens de oorspronkelijke planning had het Landbouwakkoord er in maart moeten liggen. Minister Adema benadrukt dat sommige partijen ‘stappen naar voren’ moeten maken. Hij vindt een breed gedragen akkoord belangrijker dan het halen van deadlines. Als het Landbouwakkoord daadwerkelijk klapt, heeft dit grote gevolgen. Er moet dan een kabinetsplan gemaakt worden, dat in de plaats van het akkoord treedt. Het ligt voor de hand dat dit tot nieuwe boerenprotesten zal leiden en de druk op het toch al verdeelde kabinet zal opvoeren.

Sleutelrol provincies

De Raad van State is in haar advies kritisch op het Transitiefonds. Volgens de Raad is niet duidelijk genoeg waarvoor de miljardenpot mag worden ingezet. Zo is er ‘in uitzonderlijke gevallen’ ook geld voor maatregelen buiten landbouw en natuur. Wat die uitzonderlijke gevallen zijn, is onduidelijk. Ook wordt de besteding van het geld nog niet getoetst aan het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG), terwijl dit juist een kader moet geven voor een gebiedsgerichte aanpak van natuur en milieu. De resultaten van het Landbouwakkoord zullen uiteindelijk worden verwerkt in het NPLG. Dat NPLG wacht op zijn beurt weer op de Provinciale Programma’s Landelijk Gebied (PPLG’s), die de provincies uiterlijk 1 juli 2023 aanleveren. Een lange keten van plannen, met een sleutelpositie voor de provincies.

Blanco cheque

Partijen links en rechts, die nodig zijn voor het halen van een meerderheid in de Eerste Kamer, zien een kans om invloed uit te oefenen op het stikstofbeleid. Zij sluiten zich aan bij het advies van de Raad van State. GroenLinks-fractievoorzitter Jesse Klaver spreekt van een ‘blanco cheque’. Hij wil meer voorwaarden aan de uitgave van het geld. Net als PvdA-fractievoorzitter Attje Kuiken, die vindt dat het kabinet moet stoppen met ‘problemen voor zich uitschuiven’, wil hij de deadline voor het halen van stikstofdoelen in 2030 houden. GroenLinks-Kamerlid Laura Bromet riep coalitiepartijen in het debat op om duidelijkheid te bieden aan de boeren. Zij wil zonder verduidelijking de wet niet steunen. Bromet mist ‘visie’, zowel bij het fonds als bij het vertraagde Landbouwakkoord.

Uitdaging coalitie

Coalitiepartij CDA worstelt met haar visie op de landbouwtransitie en heeft, zo bleek de afgelopen weken, moeite om in de pas te lopen met het huidige kabinetsbeleid. De partij kijkt voor steun voor het Transitiefonds daarom wellicht liever naar rechts. Maar ook Caroline van der Plas (BBB) ziet kansen om haar steun te ruilen voor invloed op het stikstofbeleid. Zij wil meer geld voor de boeren, en wil af van 2030. Zo wordt vanavond (of vannacht) de grootste uitdaging voor de coalitie om de neuzen in ieder geval voor de buitenwereld dezelfde kant op te houden, en toch steun te krijgen voor de wet in de Eerste Kamer. Een bron binnen de coalitie liet vooraf weten te hopen op een ‘saai debat’.