Manifest: Arbeidsmarkt en netcongestie grootste struikelblokken voor energietransitie

Uit ons recentelijk verschenen rapport ‘In stroomversnelling naar Net Zero’ blijkt duidelijk: de energiesector heeft nog reuzenstappen te zetten als het gaat om het realiseren van de energietransitie en het behalen van een opwarming van de aarde van maximaal 1,5 graden Celcius.

Wat houdt de energiesector nu nog tegen?

In het rapport onderzoeken we de staat van de energietransitie in tien wereldwijde markten. Er wordt in Nederland al veel actie ondernomen op het gebied van de energietransitie. Maar het is niet genoeg! We moeten geen hele grote, maar reuzenstappen zetten om de stroomversnelling naar Net Zero te laten accelereren. De grootste uitdagingen voor de energiesector op dit moment beschrijven we in dit manifest:

1. Netcongestie: file op het elektriciteitsnet

We zien het de laatste weken regelmatig terugkomen in het nieuws: stroomnetten raken vol en er kunnen op bepaalde plekken al geen nieuwe zonne- of windparken worden aangesloten op het net. Er zijn twee soorten congestie, oftewel blokkades of file, op elektriciteitsnetten: die van teruglevering en afname.

Bij congestie van teruglevering gaat het om het aansluiten van nieuwe energiebronnen op het net. Dit speelt onder meer op het hoogspanningsnet van TenneT. Voor de energietransitie is dit een kleine ramp: nieuwe zonne- en windparken kunnen steeds vaker niet aangesloten worden. Als TenneT deze aansluitingen niet zou weren, is er reële kans op meer storingen. Delen van Nederland zouden zelfs te maken kunnen krijgen met veel meer stroomstoringen. De meeste Nederlandse regio’s hebben onlangs in hun Regionale Energie Strategieën zoekgebieden aangewezen voor hernieuwbare energie en hebben plannen om volop zonne- en windenergie te produceren. Hoe sturen we gerichter op vraag- en aanbod zodat deze goede stappen straks niet vastlopen?

De tweede vorm van congestie zit hem in afname: netbeheerder Liander kondigde aan dat in Amsterdam grote knelpunten op het net zijn. Dit laatste heeft met name gevolgen voor grootverbruikers zoals industriële organisaties, maar ook scholen en wijkcentra in nieuw te bouwen wijken krijgen hiermee te maken. Dit betekent dat ook de realisatie van de woningbouwopgave in het geding kan komen. We schatten dat een derde tot de helft van de geplande Nederlandse woningbouw mogelijk te maken krijgt met netcongestie. Bijvoorbeeld doordat gebouwen in nieuwe wijken zoals scholen of winkels niet kunnen worden aangesloten op het net.

Kortom: netcongestie is een van de grootste uitdagingen om de energietransitie in gang te zetten. Laat het duidelijk wezen: de netbeheerders zijn hier niet de schuldige. Mogelijke oplossingen zijn het vergroten van de handelingsbevoegdheid van netbeheerders om de huidige netten efficiënter te benutten, bijvoorbeeld door het sturen van vraag en aanbod. Daarbij kost het uitbreiden van de netten tijd, geld en man/vrouwkracht (zie daarvoor ook het volgende punt over de arbeidsmarkt). Geen van deze zaken is in overvloed beschikbaar en hier is dan ook een grote rol voor de overheid weggelegd. Het mag duidelijk zijn dat de nieuw te vormen regering stevige stappen moeten nemen om de balans op onze netten in orde te maken en volop te investeren in verdere uitbreiding. Zodat de geplande hernieuwbare energietrajecten doorgang kunnen vinden en we samen de stroomversnelling naar Net Zero kunnen inzetten.

2. Arbeidsmarkt: schaarste aan goed geschoold personeel

Het vinden van de juiste mensen in de huidige arbeidsmarkt is moeilijk. Het aantal werkenden neemt niet alleen af, ook zijn er steeds minder geschikte arbeidskrachten voor de energiebranche. De arbeidsmarkt is voor Nederland nu de grootste remmende factor om de klimaatdoelen van Parijs te behalen, aldus Wim Voogd, programmaleider Energietransitie bij Arcadis. In Nederland lijkt de energietransitie vooral te stokken op het vinden van het juiste personeel om deze enorme klus te klaren. Er is daarbij geen verschil in opleidingsniveau: van installatiemonteur tot technisch consultant, overal zien we tekorten. Mogelijke oplossingen zien we als volgt:

• De energietransitie aantrekkelijk maken en houden voor jonge mensen. Dit kunnen we doen door te kijken naar beloningsstructuren. Daarbij is het belangrijk om het aanbod in de markt beter af te stemmen op de eisen van de nieuwe generatie. Een optie zou zijn om de duurzame impact van het werken in de energietransitie nog meer te benadrukken. Daarbij kunnen we over de landsgrenzen kijken door het werven van technisch geschoold personeel in het buitenland.
• Technische opleidingen moeten omgevormd worden tot betere voorbereiders op de arbeidsmarkt voor energie. Hier ligt een belangrijke taak voor scholen en marktpartijen om samen op te trekken en de gaten die nu vallen in de overgang van school naar werk te dichten. Dit begint al op de basisschool en in het voortgezet onderwijs; we moeten leerlingen van alle achtergronden en niveaus enthousiast te maken voor het onderwerpen als techniek, energie en ICT.
• Het omscholen van duizenden mensen om in de energiesector aan de slag te gaan. Denk daarbij aan arbeiders uit de fossiele energiebranche of andere sectoren waar minder werk is. Maar ook aan mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Hiervoor moeten omscholingsprogramma’s gemaakt worden en budget beschikbaar komen. Voor al deze punten is een samenwerking tussen partijen van diverse achtergronden essentieel. Marktpartijen moeten samen met universiteiten, hogescholen en mbo’s optrekken om te komen tot een praktisch plan van aanpak. De overheid zal hierin zowel een faciliterende rol moeten spelen, als budgetten beschikbaar moeten stellen om de verandering in te zetten.

De tijd is gekomen: we moeten nú samen met stakeholders optrekken en alles op alles zetten om de netwerkbalans en personele capaciteit in orde te maken zodat we de stappen kunnen zetten die nodig zijn om de energietransitie te volbrengen. Daarvoor is een taak weggelegd voor de overheid als het gaat om het scheppen van de juiste kaders en beschikbaar maken van budget. Vanuit Arcadis dragen wij bij door continu in gesprek te zijn met netbeheerders en onderwijsinstellingen en deze samenwerkingen in te zetten om concrete stappen te zetten richting een oplossing te komen. Doet u mee?

Download hier het rapport: ‘In stroomversnelling naar Net Zero’.