De Herzieningswet: varen op gemeentelijk kompas

De volkshuisvestelijke wetgever heeft gesproken. Na ruim 15 jaar met plannen heeft de Eerste Kamer op 17 maart jl. de wet goedgekeurd. Inwerkingtreding is 1 juli beoogd. Gemeenten moeten varen op hun eigen kompas.

Met diverse columns in tijdschriften (waaronder dit tijdschrift) heb ik de ontwikkelingen gevolgd. De kern: de wet is moeilijk leesbaar en bevat leemtes op belangrijke punten als gevolg van de voorgeschiedenis, de omstandigheden en de mix van praktische en politieke keuzes. Wetten zijn altijd een product van politieke keuzes en een kind van het moment. Dat maakt rechtspraak juist zo interessant: wat bedoelde de wetgever en hoe pas je dat in het vigerende tijdgewricht toe?

Nu kunnen we terugblikken op de begin jaren negentig gemaakte keuzes voor verzelfstandigde, ondernemingsgezinde corporaties met toezicht op afstand, waarin de Parlementaire Enquêtecommissie voorop liep. Weliswaar was de focus vooral gericht op de 15 incidenten en te weinig op de positieve verworvenheden en de weeffouten in de wetgeving. Maar de conclusie was onontkoombaar: het moest anders.

Redenen genoeg. Omdat het niet optimaal is de portemonnee weg te geven, zonder duidelijke uitspraken over het bestedingsgedrag. Of omdat omschrijven van een takenpakket met prestatievelden onvoldoende richting geeft; is de grondwettelijke overheidsplicht voldoende woongelegenheid te bevorderen dan voldoende gediend? Omdat de 6 prestatievelden geen duidelijke rangorde kenden en de kerntaak hierdoor op de achtergrond raakte, vooral toen de leefbaarheid – feitelijk ondersteunend aan de kerntaak, maar  nevenschikkend geregeld- ook een prestatieveld werd. Of omdat ik een wettenbundel heb samengesteld van bijna 1200 bladzijden met relevante regelgeving voor corporaties, waarvan 200 bladzijden met regelingen gebaseerd op het BBSH waarmee er zoveel bomen bleken te zijn dat het bos niet meer in beeld was. Of omdat ons systeem een tik op de vingers van het Europese recht heeft gekregen.

Doelen lokaal bepalen

Nu moeten we vooruit kijken. De praktijk zal de werkbaarheid van de Herzieningswet uitwijzen en of het tot de gewenste resultaten leidt. Dan rijst gelijk de vraag wat het gewenste resultaat eigenlijk is. Samengevat: corporaties terug naar de kerntaak, zich richtend op gemeentelijk beleid. Wel lastig dit in de wet terug te vinden. Overigens, het is meer een middel dan een doel. Het echte doel zal lokaal moeten worden bepaald met beleid en prestatieafspraken. Hoe dan ook, het is roeien naar (met?) de kerntaak, op gemeentelijk kompas.

Op de lange termijn zien we de resultaten. Op de korte termijn moet worden geïmplementeerd. Over corporaties zal nog genoeg worden geschreven. Zij moeten keuzes maken over splitsing van hun administratie of in vennootschappen, het implementeren van de passendheidstoets, het inperken van hun takenpakket, etc. Maar gemeenten zullen naast hun bijdrage, vooral hun regierol moeten waarmaken. De wet geeft enkele handvatten, maar veel zullen gemeenten zelf moeten bedenken en initiëren. Het implementeren van de markttoets bij niet-daeb-vastgoed (dankzij een motie in de Eerste Kamer gelukkig niet voor erfpachtsituaties!), het afstemmen met corporaties van nog toegestane leefbaarheidstaken en maatschappelijk vastgoedopgaven en de rol van corporaties bij de Jeugdwet en Wmo 2015 (jeugdcentra, buurthuizen, ruimten voor maatschappelijk werk, of verpleeg- en verzorgtehuizen), etc.

Hoe? Met volkshuisvestingbeleid en prestatieafspraken, wat nou net niet of nauwelijks gereguleerd is met de Herzieningswet. Gemeenten zullen er zelf mee om moeten leren gaan. Bijvoorbeeld door gebruikmaking van het toegenomen recht op informatie over onder meer de investeringscapaciteit van corporaties. Liefst wel proactief, anders loert vanwege de leemte in de wet het gevaar van oude gewoontes waarin gemeenten meer volgend dan initiërend waren. Het komt er op aan de juiste riemen in de wet te vinden, om lekker mee te roeien. Met goede wil en adequaat handelen moet dat lukken.