Lansingerland weer boven Jan

Als er een gemeente is waar de economische recessie diepe wonden sloeg, is het Lansingerland wel. ‘Ze kwamen er bovenop. ‘Nu gaat het erom dat we alert blijven en niet terugvallen.’

Preventief toezicht

In mei 2013 was er een tekort op de grondexploitaties van 71 miljoen euro. Later dat jaar blijkt het om meer dan 100 miljoen euro te gaan. Uiteindelijk wordt duidelijk dat de gemeente een schuld heeft van zo’n 300 miljoen euro, een negatieve algemene reserve van zo’n 30 miljoen euro en een verwacht structureel tekort op de begroting van rond de 5 miljoen euro. Eind 2013 staat Lansingerland onder preventief toezicht van de provincie. Twee jaar later komt er een einde aan het preventieve toezicht. ‘We hebben onszelf aan onze haren uit het moeras getrokken’, constateert wethouder Albert Abee tevreden.

Haarscheurtjes
Waarom ging het in Lansingerland zo enorm mis? Martijn de Quartel, die in december 2010 begon als concerncontroller, weet nog dat er eind 2010 al tekorten waren. ‘Je zag de eerste haarscheurtjes in de begroting. De rijksoverheid draaide de kraan dicht. Twee of drie jaar later kwamen de gevolgen van de economische crisis eroverheen. Dan zie je dat de cijfers niet meer zwart zijn, maar rood worden.’

Enorme druk
Lansingerland, een landelijke gemeente tussen Zoetermeer en Rotterdam, bestond toen pas een paar jaar. De gemeente ontstond in 2007 uit een fusie van de drie gemeenten Berkel en Rodenrijs, Bergschenhoek en Bleiswijk. Het aantal inwoners steeg van nog geen 48.000 in 2007 naar meer dan 61.000 nu. Abee vertelt dat de provincie en de rijksoverheid lang voor de fusie een enorme druk legden op Bergschenhoek en Berkel en Rodenrijs om grond te kopen en woningbouwlocaties te ontwikkelen. ‘Voor zulke kleine gemeenten was dat een gigantische opgave. Het was organisatorisch te complex.’

Fusietraject
Vervolgens kwam de fusie. Als gemeenten fuseren, lekt alle energie weg naar het fusietraject, stelt Abee. ‘Andere onderwerpen krijgen minder aandacht. Dat is hier ook gebeurd.’ Toen kwam de economische crisis. Er werd veel minder gebouwd en de gemeente bleef met de grond zitten. ‘Dan loopt de schuld op. De rente tikt door en die was vergeleken met nu redelijk hoog.’ Dat de gevolgen in Lansingerland groter waren dan elders, vindt Abee logisch. ‘Onze grondposities waren enorm omvangrijk. Andere gemeenten hadden misschien één Vinex-locatie, wij hadden er veel meer.’

Speculant
Speelde mee dat de gemeente zich opstelde als ondernemer, of misschien zelfs als speculant? Gemeentesecretaris Lucas Vokurka veegt die suggestie resoluut van tafel. ‘Er was druk vanuit de hogere overheden. Gemeenten moesten een maatschappelijke opgave klaren. Er komen mensen naar de Randstad en die moeten ergens wonen. Als je vanwege die druk grond hebt gekocht en opeens wordt er een paar niet meer gebouwd, dan heb je een probleem’, zegt hij. ‘Nu gaat het weer goed. De projectontwikkelaars liggen bij wijze van spreken in rijen van zes voor de deur. Maar tussen 2010 en 2014 werd er gewoon geen huis gebouwd.’ 

Structureel
Eind 2013 was duidelijk dat de begrotingsproblemen structureel waren. Preventief toezicht van de provincie was onvermijdelijk. ‘Dan is de eerste stap dat er een scan wordt gemaakt van je begroting’, zegt De Quartel. ‘Wat valt op? Waaraan geef je meer geld uit dan andere gemeenten? Hoe zit het met je spaarpotten? En met je schulden?’ Dat was het begin van een serie meer en minder ingrijpende maatregelen. Het onderhoud van de openbare ruimte kwam op een lager pitje te staan, de ozb ging drastisch omhoog en huurders van gemeentelijke sportaccommodaties moesten flink in de buidel tasten.

Reserveposten
‘En naar de begroting blijven kijken’, zegt Abee. ‘We gooiden alle reserveposten op één hoop en voerden alleen noodzakelijke reserves op. We probeerden zo snel mogelijk weer grip te krijgen op de begroting.’ Zonder begrotingsdiscipline lukt het niet. ‘We stuurden op begrotingsoverschotten en we raamden onze uitgaven en inkomsten heel conservatief. Dat gaat naar elkaar toe groeien.’ De regel is dat geld dat diensten of afdelingen niet gebruiken terugvloeit naar de algemene reserve. ‘Maar als iemand een tekort of een tegenvaller heeft, komt het op de collegetafel terecht en kijken we of we geld bij kunnen leggen.’

Oversluiten
Ondertussen zette de gemeente stevig in op het oversluiten van contracten die vaak jaren eerder al waren gesloten. Voorheen lagen de risico’s vooral bij de gemeente. Nu liggen de risico’s ook meer bij marktpartijen. ‘Als de bouwontwikkelingen op zich laten wachten omdat de bouwer niet aan materiaal of aan mensen kan komen, is de gemeente niet meer de enige die de rekening betaalt’, zegt Abee. ‘Dat doen we nu samen. Maar als de marktpartijen een voordeel hebben, bijvoorbeeld als ze door technologische ontwikkelingen goedkoper kunnen produceren, dan houden zij dat voordeel.’

Grote deal
Wanneer waren ze er zeker van dat het goed zou komen? ‘We kregen de economie mee’, zegt Abee. Hij vertelt dat hij in 2016 de markt zag aantrekken, maar in Lansingerland was daar nog weinig van te merken. ‘Vlak voor de kerst hadden we de eerste grote deal. We dachten voor een ­bedrijventerrein kavels uit te geven van maximaal 2 hectare, maar we verkochten opeens kavels van 7 of 8 hectare. Dan ben je één op één schuld aan het aflossen. Het staat op de balans en opeens is het weg.’

Griepje
Zo’n slechte financiële positie als in de afgelopen jaren, kan dat nog een keer gebeuren? ‘Wat ons overkwam was zo massaal, ik denk het niet’, zegt Abee. ‘De kunst is om te leren van het verleden. Een van de lessen is dat je als gemeente moet kijken of je een probleem aan kunt. En als je het niet kunt, moet je het zo organiseren dat je het wel aan kunt.’ Achteraf vindt hij dat kleine gemeenten niet hadden moeten onderhandelen met geroutineerde projectontwikkelaars. Bang voor een volgende economische recessie is hij niet. ‘Die komt een keer. Golfbewegingen zijn er altijd, maar een gezond lijf kan een griepje hebben.’

Lees het hele verhaal over Lansingerland deze week in BB20 (inlog)