Multifunctionele accommodaties in een inclusieve samenleving

In Nederland groeit de behoefte aan gemeenschapszin. Die groeiende behoefte is een reactie op ontwikkelingen in de afgelopen decennia die ervoor zorgden dat een sterke (lokale) samenleving geen vanzelfsprekendheid meer was. Ondanks de gewenste versterking van de gemeenschapszin lijkt de verbondenheid in onze samenleving af te nemen. Om die gemeenschapszin te stimuleren zijn gezamenlijke activiteiten nodig én een plek waar en waaromheen die activiteiten plaats kunnen vinden. Multifunctionele accommodaties (MFA’s), in allerlei varianten, bieden die plek. Hoog tijd voor een toelichting op de bijdrage die MFA’s kunnen leveren aan vitale gemeenschappen. 

Ontwikkelingen MFA

Enkele algemene, maatschappelijke trends spelen een rol bij de hernieuwde belangstelling voor MFA’s: 

• In de afgelopen decennia zijn door fusies en herindelingen grotere gemeenten ontstaan. De afstand tussen burger en bestuur is daarmee toegenomen. De band tussen beide is minder hecht en een gemeenschappelijke identiteit is minder vanzelfsprekend dan voorheen. Daar komt de afstand, die men niet alleen tot de lokale overheid maar ook tot ‘Den Haag’ voelt, nog bij. Mensen in met name de wijken, dorpen en kleinere kernen identificeren zich niet of niet gemakkelijk met het grotere geheel. De ondersteuning van een overheid, die structuur en middelen biedt om letterlijk ‘samen te leven’, nam eveneens af. De bestuurlijke aandacht moest immers verdeeld worden. 
• De bevolking vergrijst en vereenzaamt. Dit leidt tot maatschappelijke problemen die voorkómen kunnen worden als mensen weer meer naar elkaar en in het bijzonder naar eenzame ouderen in de buurt omkijken. Ouderen weten niet altijd goed de weg te vinden naar zorg en andere ondersteuning. Ze zijn op zichzelf aangewezen en, zeker in een wereld die digitaliseert, raken op achterstand.
• Gezinnen bestaan vaak uit tweeverdieners voor wie er weinig tijd en aandacht rest voor maatschappelijke activiteiten. Niettemin maken ze wel graag deel uit van een lokale samenleving, alleen al om de kinderen te laten participeren. Sport en culturele activiteiten zijn belangrijke drijvende krachten achter participatie. 
• Een samenleving die individualiseert heeft goede kanten en schaduwzijden. Vaak is individualisering een gevolg van een groeiend verschil in opleidingsniveau. Mensen krijgen meer kansen om voor zichzelf keuzes te maken. Anderzijds kunnen sommige mensen ook hun doel in het leven kwijtraken. Welke betekenis heeft het leven als je het vooral voor jezelf leeft? Die mensen missen in een dergelijke samenleving anderen, die hun leven mede invulling geven. 
• De zorginfrastructuur: eerstelijnszorg concentreert zich in toenemende mate in gezondheidscentra, vaak in grotere kernen. Samenwerking én ondersteuning door vrijwilligers op basis van de gemeenschapszin kan de zorg ook in kleine kernen overeind houden.
• Tot slot heeft de coronapandemie het belang van sociale ontmoeting een nieuwe impuls gegeven.

Noaberschap, mienskip, onderlinge verbondenheid

De groei van gemeenschapszin is een tegenreactie op bovengenoemde ontwikkelingen, waarin men verder van elkaar verwijderd raakt. Veel gemeenten (h)erkennen deze verwijdering als problematisch. Met de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen van maart van dit jaar is deze erkenning ook doorgedrongen in ‘Den Haag’. Sociale contacten en actief samenleven zijn onontbeerlijk. Het sociale contact zorgt ervoor dat mensen het gevoel hebben gezien te worden, dat ze ergens bij horen, dat ze hun leven samen met anderen vorm kunnen geven. En zeker voor nieuwkomers in een wijk, dorp of kern is die sociale structuur belangrijk om opgenomen te worden in de samenleving. De tegenreactie sluit aan op het al aanwezige noaberschap en mienskip in het oosten en noorden van het land en vergelijkbare sociale structuren met een sterke onderlinge verbondenheid elders in Nederland.

Positieve gezondheid

Het model van Positieve Gezondheid van Machteld Huber biedt goede aanknopings­punten voor een succesvolle MFA. In Positieve Gezondheid staat een betekenisvol leven centraal. De zes dimensies van Positieve Gezondheid zijn lichaam, gevoel & gedachten, zinvol leven, kwaliteit van leven, meedoen en dagelijks leven. Aandacht voor de zes dimensies heeft een preventieve werking. Het zorgt ervoor dat mensen hun leven als zinvol ervaren én zodanig invullen dat het hun gezondheid ten goede komt. Mensen die deel uitmaken van een vitale gemeenschap, leven aantoonbaar langer en gezonder.

Maatschappelijke activiteiten gebundeld

MFA’s brengen verschillende maatschappelijke activiteiten bij elkaar, vaak letterlijk onder één dak of anders in elk geval dicht bij elkaar. Ze bieden meer dan alleen de (overigens belangrijke) functie van dorpshuis of wijkcentrum. HEVO ziet een bundeling van onderwijs, sport, cultuur en zorg. Ze hebben betekenis als fysieke plek waar het bruist én ze bundelen de organisatorische slagkracht van een lokale gemeenschap: de beperktere tijd die vrijwilligers in kunnen zetten kunnen ze zo beter benutten voor een breed spectrum aan maatschappelijke activiteiten. 

MFA’s zijn een belangrijke bouwsteen voor een vitale, inclusieve samenleving voor jong en oud. Een bouwsteen voor een gemeenschap waarin jongeren zich kunnen ontplooien: kinderopvang, school, sport en verenigingsleven lopen in elkaar over. Een bouwsteen voor een gemeenschap die let op ouderen, die activiteiten organiseert waarin mensen elkaar ontmoeten, die zorgt voor gezond eten en beweging. Een MFA, die praktische ondersteuning biedt, zorgt ervoor dat ook deze generatie mee kan blijven doen in de samenleving. Een dergelijke gemeenschap houdt deze bevolkingsgroep vitaal! Dit scheelt veel tijd en inspanning van een gemeente. 

De kracht van multifunctionele accommodaties

Een MFA is ook toekomstgericht. Niet alles wat er in de toekomst gaat gebeuren, kunnen we nu al voorzien. Sterker nog, de plek en het gebouw zelf maken de gelegenheid om samen dingen te gaan doen die je van tevoren niet bedacht had. De MFA biedt flexibiliteit om een breed spectrum aan activiteiten te huisvesten, met name ook die van de kleine gebruikers en voor initiatieven die spontaan ontstaan. Onder de vlag van de MFA ontstaan ook ‘cross-overs’: nieuwe activiteiten gevormd uit andere. Ze ontstaan omdat mensen die voorheen op verschillende locaties gevestigd waren, nu met elkaar onder het dak van de MFA in contact komen. Denk aan de huisarts die laaggeletterdheid signaleert onder sommige inwoners en de bibliotheek die vervolgens een programma biedt om laaggeletterdheid tegen te gaan. Of een fysiotherapeut die - gesteund door de gemeente - samen met een sportvereniging en een seniorenclub een bewegingsprogramma voor ouderen biedt. Cross-overs hebben een duidelijke maatschappelijke meerwaarde. 

MFA’s houden de gemeenschap én de mensen vitaal

MFA’s vervullen een belangrijke plek in de lokale samenleving. Afzonderlijke voorzieningen, waarvoor men de organisatorische slagkracht en financiële draagkracht mist, hebben toekomst onder een multifunctioneel dak. Met de ontwikkeling en exploitatie van MFA’s zijn zeker substantiële kosten gemoeid. Maar MFA’s houden de gemeenschap én de mensen vitaal. En dat is veel waard!

Auteur: Michiel Otto (directeur HEVO)