Analyse miljoenennota 2022

Voor het tweede jaar op rij ontbrak de gebruikelijke pracht en praal van Prinsjesdag in het straatbeeld op de derde dinsdag van september. We staan nog met één been in de coronacrisis en het kabinet is demissionair. De verwachting was dat de Miljoenennota diezelfde, weinig sprankelende sfeer zou uitstralen. Met een formatie, die op dat moment aan alle kanten leek vast te lopen, kon immers ook het beleid voor het komend jaar niet bol staan van nieuwe ideeën. Maar waar iedereen een beleidsarme Miljoenennota had verwacht, kwamen er toch een paar verrassingen uit het koffertje van Hoekstra. Echter, werken die ook door in alle sectoren? Een analyse door de bril van de deskundigen op het gebied van maatschappelijk vastgoed.

Klimaat

Het extra geld voor de klimaatmaatregelen, een kleine 7 miljard euro, springt het meest in het oog. De omvang van het bedrag wordt gezien als een positieve trendbreuk. Veel van dit geld gaat naar de energietransitie in de industrie en het ombouwen van energienetten om in de toekomst waterstof als energiedrager te kunnen benutten. Daarnaast hoogt het kabinet in 2022 het budget voor SDE++, de subsidieregeling voor onder meer innovatie en duurzame opwekking van schone energie via zonnepanelen, warmtepompen en zonnecollectoren, zo’n 3 miljard op. Een flinke stap waar alle partijen, publiek en privaat, die hun vastgoedportefeuille verduurzamen, hun investeringen mee kunnen ondersteunen.

Onderwijs

Ook is er voor het onderwijs goed nieuws, in elk geval tijdelijk. Voor het programma om de opgelopen achterstanden weg te werken als gevolg van de coronacrisis en het mentaal welzijn van leerlingen te versterken trekt het kabinet zo’n 4 miljard euro uit. Verder haalt het kabinet 100 miljoen euro uit de begroting voor 2023 naar voren om al komend jaar de ventilatie in scholen op orde te krijgen. Echter, voor het structurele lerarentekort vinden we in de begroting voor 2022 niet de oplossingen waarop men hoopt. De klassen worden niet kleiner en de salarissen niet verhoogd. En hoewel de eerder genoemde SDE++-subsidie een bijdrage levert aan de verduurzaming, is ook het pakket aan klimaatmaatregelen niet voldoende om de flinke stap in de verduurzaming van onderwijsgebouwen te zetten die nodig is. Zo komen we niet op het pad van het Klimaatakkoord. Gelukkig nam de Tweede Kamer tijdens de Algemene Beschouwingen een motie aan, waardoor er voor de lerarensalarissen in elk geval toch een half miljard euro extra beschikbaar komt. En ook voor het optimaliseren van de bestaande wetgeving voor onderwijshuisvesting, verwoord in de uitkomsten van het Interdepartementaal Beleidsonderzoek, komt 160 miljoen euro beschikbaar. Tevens komt het einde van het leenstelsel in het hoger onderwijs in zicht. Kortom, er zijn lichtpuntjes, maar in het algemeen houden de structurele problemen in het onderwijs nog wel even aan.

Huisvesting voor ouderen en zorgbehoevenden

Huisvesting voor ouderen en zorgbehoevenden is in Nederland grotendeels een private aangelegenheid. De ondersteuning, die vanuit het zorgstelsel geboden wordt, is er op gericht deze groep mensen langer thuis te laten wonen. De Miljoenennota biedt op dat vlak geen nieuwe impulsen. Er is niettemin veel ruimte voor gezamenlijk initiatief van aanbieders van zorgdiensten en huisvesting om maatwerk te leveren en projecten te ontwikkelen. Wel is het daarvoor belangrijk dat belemmeringen, die we ook in andere delen van de woonsector zien, zoals de effecten van de stikstofcrisis, weggenomen worden om de vereiste bouwproductie te halen. Alleen zo kan de huisvesting voor ouderen en zorgbehoevenden in de pas blijven lopen met de vraag als gevolg van vergrijzing en het overheidsbeleid gericht op thuis wonen. Gelukkig houdt het rijk in de begrotingen van verschillende ministeries in 2022 én in de jaren erna rekening met nieuwe en structurele uitgaven voor het tegengaan van de stikstofcrisis.

Gemeenten

Vanuit de zorg is de brug naar gemeenten snel gemaakt. Zo’n 80% van de gemeenten kent momenteel tekorten op de begroting en ontbreekt het aan geld om te investeren in maatschappelijk vastgoed. Een deel van deze tekorten wordt veroorzaakt door de hoge kosten voor de jeugdzorg, de Wmo en het passend onderwijs, ontstaan vanaf 2015 na de transities van de verantwoordelijkheid voor deze dossiers van het rijk naar gemeenten. In de Miljoenennota trekt het rijk gelukkig 1,3 miljard euro extra uit voor het tegengaan van de tekorten in de jeugdzorg, een bedrag dat overigens maar net iets meer is dan de helft van de coronasteun die aan één bedrijf, te weten KLM, werd geboden. Aangezien het gemeentefonds de belangrijkste inkomstenbron voor gemeenten is, bepaalt de hoogte hiervan ook de ruimte om te investeren in maatschappelijk vastgoed voor onderwijs, cultuur, welzijn en de eigen gemeentelijke organisaties. De omvang van het totale gemeentefonds stijgt in 2022 slechts met het bedrag dat gerelateerd is aan de coronamaatregelen van 2021. Wat verder opvalt is de daling van het gemeentefonds in de jaren erna (in 2023 al met 2,2 miljard euro ten opzichte van het totaal van zo’n 35,5 miljard euro in 2022). Het Rijk anticipeert kennelijk op ‘lagere apparaatskosten’ door onder meer ‘opschaling’. Zo te zien kunnen we de komende jaren opnieuw rekening houden met herindelingen en fusies van gemeenten. Deze efficiencyslag zal naar verwachting ook doorwerken in de portefeuilles van maatschappelijk vastgoed.

Tot slot

Wat is nu 'afdronk' na lezing van de Miljoenennota? De voornemens van het huidige demissionaire kabinet zijn ‘beleidsrijker’ dan verwacht. Je ziet dat de effecten van de coronacrisis nog doorwerken in 2022. Het beeld voor het komend jaar is licht positief bezien vanuit het perspectief van maatschappelijk vastgoed. Immers, er is ruimte voor verdere verduurzaming, de financiële malaise van gemeenten wordt enigszins verlicht en met de nodige stikstofmaatregelen dringt men de belemmeringen van de bouwproductie terug. Voor de langere termijn is het beeld echter minder positief. Een begin met de forse opgave om het maatschappelijk vastgoed in Nederland te verduurzamen lijkt nog steeds niet gemaakt. Het gaat om vele tientallen miljarden die in de komende twee tot drie decennia nodig zijn. We treffen nog geen voorzieningen aan in de doorkijk, die de Miljoenennota geeft na 2022. Dit past in het algemene gevoel dat deze Miljoenennota achterlaat: binnen de beperkte ruimte van een demissionair kabinet, heeft de ministersploeg haar best gedaan nieuw beleid op verschillende terreinen met geld concrete invulling te geven. Maar de echt grote stappen schuift zij door naar een volgend kabinet.

Michiel Otto

Meer weten?

Neem dan contact op met Michiel Otto, telefoon 073 6 409 409

Mail Michiel