Hengelo heeft weer een hart

Een kwart van de Hengelose winkels stond leeg en de openbare ruimte verloederde. Gemeente en ondernemers wezen jarenlang elkaar aan als schuldige. Deze week wordt het nieuwe, vergroende marktplein feestelijk heropend. De leegstand daalt gestaag. Wat is het geheim van Hengelo, waarvan de centrumaanpak samen met die van Veenendaal onlangs door het Platform Binnenstadsmanagement werd verkozen tot 'meest inspirerende binnenstadsproject'?

Stadspark

De bronzen beren op de Markt staren verdwaasd naar hun poten. De stenen vlakte waar ze altijd over uitkeken en die hun kolossale lijven van een solide ondergrond voorzag, is nu een plas koud water. Dankzij een pad van uitgezette ‘stepping stones’ kan het publiek het berenbassin doorkruisen. Zouden de dieren hun goedmoedige koppen een tikje kunnen oprichten, dan zagen ze onder meer vers geplante bomen, een speelgazon en uitnodigende terrassen onder een frame van stoer corten-staal. Hun nieuwe biotoop in het centrum van Hengelo oogt als een vrolijk stadspark.

Trots

De metamorfose die het voorheen zo treurige en verlopen marktplein heeft ondergaan, staat symbool voor die van de rest van de binnenstad. Loop door de centrale Enschedesestraat en het groen zwiert je tegemoet. Ook hier wordt het in bedwang gehouden door biezen van verweerd staal, voorzien van inscripties. Je leest in het staal over het rijke regionale verleden toen Hengelo dankzij de gieterij van Stork dé metaalstad was van Nederland. Zo dragen de plantenbakken niet alleen bij aan actuele opgaven als bio­diversiteit en wateropvang, maar voeden ze ook de lokale trots. 

Tegenover elkaar

Deze week is het dan zover. Het nieuwe marktplein van Hengelo wordt officieel geopend. Het is een proces dat bepaald niet zonder slag of stoot verliep en dat zonder de recente standvastigheid van de gemeente zomaar had kunnen mislukken. Jarenlang stonden ondernemers en overheid tegenover elkaar: wie moest bij de opknapbeurt van het verloederende stadshart het voortouw nemen? De markt of de overheid? Intussen liep de leegstand in het winkel­centrum op tot een kwart.

Onvrede

‘De eerste onvrede over het centrum ontstond begin deze eeuw’, blikt huidig programmanager binnenstad Joop Nijenhuis in het stadshuis terug. Hengelo was ooit de eerste winkelstad van Twente. Maar de herinrichtingsplannen werden niet gewaardeerd en het hbo-onderwijs verkaste naar de grotere buurman die Hengelo zou gaan overvleugelen: Enschede. Nijenhuis: ‘Al vanaf 2007 zijn er door de gemeente centrumplannen gemaakt die echter nooit werden uitgevoerd. In 2016 begon het besef steeds breder te leven: als we zo doorgaan en maar niks blijven doen, dan gaat het in Hengelo binnenkort faliekant mis.’

Ongezelliger

‘Het ene negatieve proces versterkt het andere’, vult wethouder Gerard Gerrits (economie, VVD) aan. ‘De lokale ondernemers waren ontevreden, want hun omzetten daalden. De winkelleegstand liep onder invloed van het online shoppen gestaag op. Daar stoorden de inwoners zich weer aan. Want wat ze vroeger in de binnenstad konden kopen, dat konden ze nu niet meer. Hun centrum werd steeds ongezelliger. Ze voelden zich er niet meer thuis. Leegstand trekt ondermijning aan. Zo raakten we in een negatieve spiraal.’ 

Plannenmakerij

De gemeente ontbeerde de slagkracht om die ontwikkeling te keren. Nijenhuis: ‘Vanuit de ambtelijke organisatie was er tot 2017 geen eindverantwoordelijke voor de binnenstad. Iedereen voelde zich alleen aangesproken voor z’n eigen deelgebiedje, niemand had het overzicht. De gemeente en de ondernemers stonden in die tijd vooral tegenover elkaar in plaats van samen op te trekken.’ De gemeente verweet de winkeliers slechts oog te hebben voor hun eigen belangen. Op hun beurt verweten de ondernemers de gemeente dat die in plannenmakerij  bleef steken: wanneer gebeurde er nou eens wat?

In 2017 duldde de toestand van het Hengelose centrum geen verder uitstel. Dat jaar kwam het integraal actieplan voor de binnenstad unaniem door de raad. ‘In dat plan werd eigenlijk vooral gezegd: stop met nieuwe plannen maken’, zegt Peter Bebseler, voorzitter van de Stichting Centrummanagement Hengelo (SCH) waarin de ondernemers samenwerken. ‘Laten we het nu maar eens gewoon gaan doen.’ 

IJsbaan

Een belangrijke factor om tot die actie te kunnen overgaan, was het door de ­gemeente opgestelde Handboek Aantrekkelijke binnenstad. Wethouder Gerrits: ‘Niet alleen de inwoners waren door het lange ­talmen van de gemeente het vertrouwen verloren, dat gold ook voor de provincie, de beleggers en de projectontwikkelaars. Wat wilde Hengelo nu eigenlijk met zijn binnenstad? Een succesfactor voor beleggers en investeerders is helderheid. Met het handboek konden we laten zien hoe ons centrum er in de toekomst uit zou komen te zien.’

Gebiedsprofielen

Een cruciaal onderdeel van het handboek waren de door de raad vastgestelde gebiedsprofielen. Gerrits wijst op een kaartje met felle kleuren. ‘Het stadhuis bevindt zich hier, in het rode gedeelte, het horecakerngebied. Dat donkergroene deel is het kernwinkelgebied. En dan hebben we de gele gebieden aan de rand die in aanmerking komen voor transformatie. Vroeger hielden we ons strak aan het bestemmingsplan. Nu gaan we met iedereen om tafel. En we zijn ook bereid om te ­investeren in de openbare ruimte.’

Ontspannen

Doorslaggevend voor de nieuwe, meer ontspannen verhoudingen was de ingezette renovatie van de Enschedesestraat. Bebseler: ’Na tien jaar plannen maken, ging daar in 2018 eindelijk een schop in de grond. Dat was de eerste ontwikkeling waarvan Hengeloërs zeiden: “Potverdikke, dat ziet er mooi uit.” Toen kwamen de volgende ­plannen en ging het lopen.’

Sterke gemeente

Het vereiste wel een sterke gemeente. ‘Ik kreeg vanuit de ondernemers veel kritiek op de ontwikkeling van het evenementenplein’, zegt wethouder Gerrits. ‘Dat was tot die tijd een stenen massa die diende als parkeerterrein. Dat moest in onze ogen een andere functie krijgen met speelse fonteinen en meer groen. We hebben een hoogoplopende discussie gehad met de horeca. Die moest hun ­terrassen er tijdelijk voor weghalen. Dan moet je als bestuurder voet bij stuk houden. Dan zeg ik hier intern in het stadhuis: we doen de scheenbeschermers voor en de helm op, maar we blijven schouder aan schouder staan en zorgen ervoor dat dit gaat gebeuren.’

Lees het hele verhaal deze week in BB09 (inlog).