Fruit van eigen dak

Grote steden ontdekken het dak als groengebied. En dan geen ‘ecologiese daken’ met sedumplantjes meer maar polderdaken, dak-akkers en dakparken. Het levert zuurstof en filtering van fijnstof op en draagt bij aan waterberging.

Duurzaamheid: Duurzaamheid moet, maar op welke manier maken gemeenten, provincies en waterschappen dat concreet? Een serie brengt kansrijke initiatieven in beeld.

‘De Boel’ ligt aan de Boelelaan aan de Amsterdamse Zuid-as. De 144 gerenoveerde woningen en tien penthouses werden dit voorjaar in krap zes uur tijd allemaal verhuurd aan young professionals. Aan de huren van 1.000 euro per maand voor 70 vierkante meter kan het niet liggen. Het project van Vesteda – verhuurder van vrijesectorwoningen – spreekt mede tot verbeelding vanwege de enorme gemeenschappelijke daktuin. ‘De tuin past perfect in de verhuurstrategie en is een echte ontmoetingsplek’, zegt Friso Klapwijk.

De directeur van de Dakdokters ziet ‘De Boel’ als een geslaagd voorbeeldproject van een ‘polderdak’ waarbij het dakoppervlak meer is dan een gevarieerde groene tuin met loungebanken. ‘De tuin wordt helemaal ingezet voor waterberging. Een randje aan de plint maakt dat het pand 60 millimeter water van een enorme plensbui kan opvangen. Dat water kan gericht langzaam worden afgegeven aan het riool. We denken ook nog na over hergebruik ervan, bijvoorbeeld als “grijs water” om de toiletten te spoelen’, aldus Klapwijk. De Dakdokters transformeren sinds 2010 ‘ongebruikte daken die liggen te zinderen in de zon’ tot plekken voor natuurontwikkeling, waterberging, maar tegenwoordig ook voor doeleinden als recreatie, voedsel- en energieproductie.

Robuust groen
Groene daken worden soms nog geassocieerd met de periode van geitenwollen sokken van veertig jaar geleden: de ‘ecologiese daken’ met sedumplantjes. Dergelijk ‘lichtgewicht’ groen is allang achterhaald, zeggen insiders. Steeds meer gemeenten proberen robuust groen op daken te bevorderen.

Na de hete septembermaand in de grote steden zal de groen-blauwe boodschap beter landen. Planten verdampen immers water, leveren zuurstof en filteren fijnstof. De woningen op de bovenste etage zijn duidelijker koeler door de vegetatie. Verder wordt groen, bijvoorbeeld op de daken van parkeergarages, geassocieerd met een gezonde leefomgeving. Uit wetenschappelijke literatuur blijkt dat alleen al het uitzicht op groen maakt dat mensen minder ziek zijn, beter werken en minder verzuimen.

Niet onbelangrijk is dat een groene omgeving een aantrekkelijke vestigingsplaatsfactor is in een stad. Klapwijk noemt Amsterdam en Rotterdam, maar ook Den Haag, Utrecht en Haarlem als koplopers van gemeenten die serieus werk maken van het dak als groene long voor de stad. In Rotterdam spreken Eveline Bronsdijk en Paul van Roosmalen van de cluster Stadsontwikkeling van de gemeente zelfs van een ‘daklandschap van multifunctionele daken’. ‘We proberen groen en water te koppelen aan zowel energie-opwekking, sociale functies als aan nieuwe businessmodellen’, zegt Van Roosmalen.

De gemeente ziet een enorme potentie voor een daklandschap vanwege de oppervlakte van 14,5 vierkante kilometer ofwel bijna 1500 hectare aan meest platte daken in Rotterdam. Die unieke situatie is vrijwel geheel het gevolg van de wederopbouw van de stad na de Tweede Wereldoorlog. De verdichting van de stad en druk op de openbare ruimte zal alleen maar toenemen, zegt Bronsdijk. En niet alleen in Nederland. ‘Het is wereldwijd een trend dat steeds meer mensen in de stad gaan wonen. Op het dak is nog ruimte.’

Catwalk
Rotterdam ontvangt vrijwel wekelijks delegaties uit binnen- en buitenland die de dakplannen met eigen ogen willen bekijken. ‘Op grote dakvlakken in de binnenstad, zoals het dak van de Bijenkorf en het pand waar V&D in zat, streven we naar ruimte voor waterberging en energieopwekking met PV-panelen. Maar we willen het businessmodel versterken door er bijvoorbeeld een catwalk voor mode en een Nespresso-koffietent bij te zetten’, zegt Van Roosmalen. ‘Zo versterk je de functie en imago van het gebouw en kan er een verdienmodel voor de natuur-, water- en energiefuncties ontstaan.’

Elders in Rotterdam wordt gewerkt op een heuse dak-akker. Op een kantoorgebouw met een restaurant is 1.000 vierkante meter dak ingeruimd voor stadslandbouw. ‘Vrijwilligers en medewerkers van het Rotterdams Milieucentrum telen er groente en fruit voor het restaurant. Het versterkt de sociale cohesie tussen het gebouw, de werknemers en de buurt als je thee drinkt waarbij de munt op het dak is geplukt’, aldus Van Roosmalen. In Delfshaven is in het lichaam van een zeedijk een shoppingmall gevestigd. ‘Daarbovenop is een dakpark aangelegd met speelvoorzieningen.’

In Rotterdam staat benutting van de daken van het gemeentelijk vastgoed hoog op de lijst vanwege de voorbeeldfunctie en het realiseren van publieke doelen, zoals weerbaarheid tegen de klimaatverandering met hittestress en wateroverlast. ‘We proberen ook private partijen te overtuigen van het treffen van maatregelen. We hebben sinds 2008 een subsidie die inmiddels 25 euro per vierkante meter bedraagt. De subsidie wordt gefinancierd uit algemene middelen van het programma duurzaam en de rioolheffing’, zegt Bronsdijk. Zo heeft de stad inmiddels meer dan 227.000 vierkante meter groen dak gerealiseerd, ongeveer 35 voetbalvelden.

Eigenbelang
De gemeente Amsterdam schrijft in toenemende mate aan projectontwikkelaars, beleggers en vastgoedeigenaren voor om in nieuwe projecten ook opties voor groene daken mee te nemen. Ook Henk Vlijm van Optigroen, toeleverancier van alle benodigdheden van circa 80 procent van de groene daken in Nederland, ziet een opmars van het daklandschap.

Volgens hem zijn ook projectontwikkelaars steeds meer geneigd in groene daken te voorzien. ‘Uit welbegrepen eigenbelang is dat voor hen lucratiever’, zegt Vlijm. ‘Ze moeten immers ook rekening houden met voldoende parkeerplaatsen, met een wettelijke norm voor water en groen in een nieuwe wijk. Het is voor hen aantrekkelijker om groene daken aan te leggen dan een vijver, want die kost ruimte. Op die plek kunnen ze dan weer twee extra woningen kwijt.’

Volgens Optigroen wordt er tegenwoordig op een parkeergarage in een appartementencomplex in een stadscentrum standaard een robuuste binnentuin aangelegd. ‘Dat geldt niet alleen in Rotterdam of Amsterdam, maar ook in mijn woonplaats Putten’, zegt Vlijm. Er zijn systemen die met smart flowcontrol op een retentiedak tot 140 millimeter water kunnen opvangen en het water door gebruik van slimme elektronica langzaam afgeven. ‘Maar zelfs in een binnentuin op een dak van een winkelcentrum of parkeergarage zonder opstaand randje, verdampt de beplanting direct 70 procent van het regenwater’, aldus Vlijm.

Ook voor gemeenten is het aantrekkelijk. ‘Retentiedaken in de vorm van een polderdak kosten een paar centen. Maar uitbreiding van het rioolstelsel, inclusief voorzieningen als bergbezinkbassins, is eveneens kostbaar.’ Volgens Vlijm geven sommige banken nu al een korting op de hypotheekrente voor huizen met groene daken. De huizen zijn comfortabeler en duurzamer en gaan langer mee.

De situatie zal verder verbeteren als waterschappen bereid zijn vergoedingen uit te keren of kortingen op de water- of rioolheffing wanneer een bepaalde hoeveelheid kubieke meters regenwater wordt vastgehouden op het dak. Zowel voor particuliere huizenbezitters als voor grote daken van nutsvoorzieningen en maatschappelijk en publiek vastgoed zullen groene daken dan nog eerder binnen bereik komen.