Navigeren in de nieuwe Energiewet

In het artikel ‘Direct energie delen is ook met Energiewet nog niet mogelijk’, dat eerder is gepubliceerd in Binnenlands Bestuur, wordt de kwestie aangesneden dat de nieuwe Energiewet het rechtstreeks delen van energie niet faciliteert. Dit punt is relevant nu het wetsvoorstel onder de loep wordt genomen door de Tweede Kamer. Eerder heeft de minister voor Klimaat en Energie, Rob Jetten, op 14 februari een Nota van Wijziging ingediend die specifiek het thema van energie delen behandelt. En recentelijk op 15 april is er een amendement ingediend die een preciezer definitie geeft aan energiegemeenschappen, het lokaal kunnen profiteren van energieopwek en het onderscheiden van energie delen en opwekken.    

Terwijl deze ontwikkelingen gaande zijn, rijst de vraag: wat betekenen de termen energie delen en peer-to-peer handel (P2P-handel) precies binnen het kader van de huidige energietransitie? Deze begrippen worden vaak door elkaar gehaald, wat leidt tot verwarring en een gebrek aan duidelijkheid. Het is daarom goed om deze begrippen te verhelderen en hierin inzicht te bieden zoals voorgesteld in de nieuwe wetgeving. Zo wordt er een fundament gelegd voor een beter begrip en constructieve discussie over de toekomst van energie delen en P2P-handel binnen onze energievoorziening.

Energie-uitwisseling: duidelijkheid en verheldering

De term energie-uitwisseling komt in de nieuwe wet niet voor. Het is eerder een overkoepelende term die wordt gebruikt om aan te geven dat energie tussen twee of meer partijen wordt uitgewisseld. In de context van dit artikel bedoelen we met energie-uitwisseling dus het leveren van energie en energie delen. Het leveren van energie wordt in de conceptteksten van de nieuwe Energiewet op twee manieren aangeduid: levering (met of zonder vergunning) en P2P-handel. Daarnaast wordt door middel van een Nota van Wijziging gewerkt aan het mogelijk maken van een derde manier, namelijk energie delen. Het gaat hier overigens niet om Energy Hubs of groepscontacten dat vaak wordt gezien als energie delen.  

De meeste verwarring ontstaat tussen P2P-handel en energie delen. Het is belangrijk om deze twee vormen van energie-uitwisseling te onderscheiden wanneer we het hebben over wat er nu wel en wat er niet in de nieuwe Energiewet wordt opgenomen. 

Wat is energie delen? 

In de hervorming van de Electricity Market Design (EMD), waarover op 14 december 2023 een akkoord is bereikt na onderhandelingen tussen de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad, wordt energie delen als volgt gedefinieerd: ‘Alle huishoudens, kleine en middelgrote ondernemingen en overheidsinstanties die als actieve afnemers op niet-discriminerende wijze deelnemen aan het delen van energie binnen dezelfde biedzone of een beperkter geografisch gebied, zoals bepaald door de lidstaat. Andere categorieën eindafnemers hebben dit recht ook, indien de lidstaten dit hebben besloten.’

Dit kan zowel via onderlinge afspraken als via een rechtspersoon die dit voor hen coördineert, zonder dat dit hun primaire commerciële activiteit is. De regelgeving bevordert de lokale en duurzame energieproductie, waarbij de deelnemers controle houden over de productie-installaties en ervoor zorgen dat ze op een niet-commerciële manier handelen. 

Energie delen is een administratief proces dat plaatsvindt na energieproductie en -verbruik waarbij gelijktijdig verbruikte energie ‘weggestreept’ wordt tegen opgewekte energie. Het kan worden beschouwd als het virtueel toegang krijgen tot duurzame productiemiddelen die zich fysiek op een andere locatie bevinden. Het is belangrijk om op te merken dat het wegstrepen van opwek en verbruik plaatsvinden binnen tijdsintervallen van een kwartier. Dit zorgt voor gelijktijdige afstemming van opwek en verbruik.

In Europese lidstaten, waaronder Oostenrijk, Portugal, Frankrijk en België, wordt deze vorm van energie-uitwisseling al toegepast. Alleen de wijze van implementatie verschilt sterk, want EU-wetgeving laat hier ook ruimte voor. Nederland heeft dit nog niet geïmplementeerd. Dit komt niet alleen doordat de wetgeving nog niet rond is, maar ook door de huidige salderingsregeling die de stimulans wegneemt bij huishoudens en bedrijven om energie te delen. Want waarom zou je op kwartierbasis energie willen delen, terwijl je op jaarbasis je eigen opwek en verbruik tegen elkaar mag wegstrepen?

Peer-to-peer energiehandel: de nieuwe energiemarkt

In de nieuwe Energiewet is P2P-handel gedefinieerd als levering van hernieuwbare elektriciteit die is geproduceerd door een actieve afnemer en geleverd aan een eindafnemer. Er zijn dan duidelijke afspraken gemaakt over hoe deze levering automatisch wordt uitgevoerd en afgehandeld. Dit kan direct gebeuren of via een marktdeelnemer die verantwoordelijk is voor de automatische uitvoering en afhandeling.  

Daarmee is P2P-handel onderdeel van de huidige marktprocessen. Dit zorgt er voor dat toetredingsdrempels tot energiemarkten verlaagd worden voor burgers en bedrijven. Zo zijn er initiatieven zoals het ENTRNCE-platform waarbij elke denkbare transactie (tot op aansluitingniveau) kan worden gefaciliteerd. In de praktijk wordt het ENTRNCE-platform al meerdere jaren gebruikt door verschillende doelgroepen. Denk hierbij aan decentrale overheden die het zelfleveringmodel toepassen, energiecoöperaties en coöperatieve energieleveranciers die het kostprijs+ model hebben geïntroduceerd en de opkomst van Energy Hubs waarbinnen bedrijven capaciteit delen, maar ook onderling energie kunnen verhandelen.

Met deze nieuwe wetgeving hebben actieve afnemers nog minder juridische belemmeringen om deel te nemen aan energiemarkten en hebben inspraak op de voorwaarden bij het leveren van hernieuwbare energie. Dit is een veel actievere rol voor de afnemers op energiemarkten dan voorheen en kan een effectieve manier vormen om netcongestie te verminderen, mits sprake is van energie-uitwisseling binnen een lokaal afgebakend gebied of op gemeenschappelijke netvlak.

Het ENTRNCE-platform maakt het voor deelnemers mogelijk om P2P-transacties uit te voeren. Idealiter komt er in de toekomst ook een stimulans om P2P-transacties zoveel mogelijk lokaal te laten plaatsvinden. Hiermee wordt opwek en verbruik niet alleen in tijd zoveel mogelijk op elkaar afgestemd, maar ook geografisch (bijvoorbeeld op basis van netvlakken). Naast P2P-transacties biedt het ENTRNCE-platform deelnemers de mogelijkheid om actief te handelen op verschillende energiemarkten, zoals Day-Ahead en de Intraday, en bij te dragen aan GOPACS als flexibiliteitsplatform. Doordat het ENTRNCE-platform toetredingsdrempels heeft verlaagd kunnen kleinere partijen actief bijdragen aan zowel de stabiliteit van het energiesysteem als ook het efficiënter gebruik van de elektriciteitsinfrastructuur. 

Actieve deelname aan energiemarkten al mogelijk

De discussie rond de nieuwe Energiewet belicht het belang van heldere definities en regelgeving voor energie-uitwisseling, waaronder energie delen en P2P-handel. Hoewel energie delen momenteel nog niet mogelijk is en niet is opgenomen in het wetsvoorstel voor de nieuwe Energiewet, zal het in de toekomst nog wel worden geïmplementeerd, aangezien de lidstaten vanuit de EU hiertoe worden verplicht. Het is echter nog onduidelijk wanneer deze implementatie precies gaat plaatsvinden.

Dat energie delen niet opgenomen is in de Energiewet hoeft niet beperkend te werken voor actieve deelname aan energiemarkten. Er zijn ook andere mogelijkheden, zoals P2P-handel die nu ook zijn intrede heeft gemaakt in de wet. Met platforms zoals ENTRNCE, onderdeel van Alliander, is P2P-handel nu al mogelijk, wat bijdraagt aan de versnelling van de transitie naar een duurzamere energievoorziening.