'De vraag is of we die tijd hebben voor klimaatinvesteringen'

Hij krijgt als weerman weleens het verzoek om een weerkaartje voor de toekomst te maken. ‘Goed’, vertelt meteoroloog Gerrit Hiemstra, ‘zo maakte ik eens een kaartje van Nederland over vijftig jaar met dingen die ik op dat moment onvoorstelbaar vond, zoals dat het hier 40 graden zou worden. Vijf jaar geleden was dat voor meteorologen nog onvoorstelbaar. Twee jaar later was het zover.’

Het weerkaartje van de toekomst is moeilijk te maken – het kostenplaatje is zo mogelijk nog complexer. Met de investeringen mag niet worden getreuzeld want de incidenten stapelen zich. Het kabinet investeert tientallen miljarden euro’s, maar daarmee is de onzekerheid niet uit de lucht. Om te zorgen dat de juiste investeringen worden genomen is het belangrijk te weten welke risico’s, kosten en baten er zijn.

Fossielverslaafd

Er zijn volgens econoom Herman Wijffels een paar dingen waardoor Nederland moeite heeft met de veranderingen. ‘Nederland is nog steeds primair een handelsland. We kijken naar wat er is te verdienen door te verhandelen en transporteren – dat is de kernmentaliteit van de Nederlander. Zo iemand kijkt naar de korte termijn en ziet veranderingen op de lange termijn niet snel aankomen. Dat is één.’

Het tweede, aldus Wijffels, ‘is dat Nederland verhoudingsgewijs een zwaar fossielverslaafd land is. Door onze ligging aan zee hebben we een enorm petrochemisch complex opgezet na de Tweede Wereldoorlog en dat betekent dat er heel veel belangen in zijn gevestigd. Voor de landbouw is dat niet anders. Het leidt ertoe dat Nederland traag en met weerzin reageert op de noodzaak die zich al een paar decennia voluit aandient.’

Nu de noodzaak zich aandient in de vorm van stijgende energieprijzen, is de neiging om mensen middelen te verschaffen om de rekening te kunnen betalen. Prima, maar voor de langere termijn is volgens Wijffels de logische oplossing om ze uit de afhankelijkheid van de markt te investeren.

Wijffels ziet een oplossing: ‘Koppel sociale en ecologische duurzaamheid aan elkaar. Het is wat mij betreft cruciaal dat we de mensen die het minst weerbaar zijn meenemen in de transitie en als het ware een koplopersrol toebedelen. Niet door het ze zelf te laten doen, maar door het te ­laten doen door woningcorporaties of via gericht beleid. Zorg bijvoorbeeld dat de kwetsbaren niet in de bijstand komen. Dankzij die investeringen is er dan minder noodzaak om de bijstand te ondersteunen. Alles wat er te koop is, is ofwel markt ofwel overheid. Er zit niets tussen waarmee mensen zelf de mogelijkheid hebben om voor zichzelf te zorgen. Ik zie dat als een volgende fase van emancipatie. Dat moet tussen de oren komen – van de Haagse koppen en van de lokale.’

Kietelen

Het is duidelijk dat er significante investeringen nodig zijn. Voor financiering kijken overheden bijvoorbeeld naar de Nederlandse Waterschapsbank, die sinds de oprichting na de Watersnoodramp onder bijna alle omstandigheden financiering heeft kunnen leveren – het raakt aan het bestaansrecht. Vandaar dat de bank goed heeft ­moeten nadenken over de risico’s van de energietransitie.

Eerder dit jaar kwam de bank met iets nieuws: de sustainability linked loans, oftewel aan duurzaamheid gekoppelde leningen. ‘Waar banken gewend zijn bij leningen allerlei convenanten op te nemen, zoals een interest coverage ratio en noem maar op, gebruiken we bij dit type lening specifieke duurzaamheidsdoelstellingen, zoals energieverbruik en CO2-voetafdruk. En in plaats van de stok hebben we gekozen voor de wortel: als de klant aan bepaalde jaarlijks te meten doelstellingen voldoet, krijgt die korting. Op deze wijze kun je klanten extra kietelen, extra stimuleren. We horen van overheden dat het helpt bij interne discussies, dus het is smeerolie op bestuursniveau. Komende jaren willen we dit type leningen veel breder uitrollen.’

Van der Vliet denkt dat er in Nederland goede stappen worden gezet, zoals met de Nationale Prestatieafspraken, maar misschien dat overheden nog meer zouden kunnen doen bij het beschikbaar stellen van terreinen en het afgeven van vergunningen. Sneller handelen. ‘Als je bijvoorbeeld ziet dat er soms wel tien jaar kan zitten tussen het plan voor de aanleg van een windpark en het tijdstip waarop die molen daadwerkelijk draait… en dat is niet omdat het maken van die molen zo veel werk is. Vanaf het moment dat de schop in de grond gaat kan er binnen twee jaar een heel groot windpark zijn aangelegd. Maar de besluitvorming duurt lang. Je kunt je afvragen of we die tijd wel hebben.’

Baten

Tot zover het risico en de kosten. Wat zijn de (financiële) baten? Economisch klimaatonderzoeker Kaj-Ivar van der Wijst van het Planbureau voor de Leefomgeving werkte mee aan een groot Europees onderzoek waaruit blijkt dat de wereldwijde investeringen meer opleveren dan ze kosten.

‘We weten al heel lang dat klimaatbeleid geld kost’, licht Van der Wijst toe. ‘Maar de reden dat we dat klimaatbeleid hebben is om schade te voorkomen. Tot nu toe was het lastig in te schatten hoe hoog die schade zou zijn. In dit onderzoek hebben verschillende teams de klimaatschade laten berekenen. Dus we weten wat de kosten zijn wanneer we het ­Parijse klimaatakkoord niet uitvoeren. Maar ook wanneer we dat wél doen.’ En dan blijkt, zegt Van der Wijst, ‘dat elke euro die je aan klimaatbeleid uitgeeft je op termijn 1,5 tot 4 euro aan besparingen oplevert.’

Er is natuurlijk een grote mate van onzekerheid. ‘Maar dat er meer baten zijn dan kosten, dáár hebben we vertrouwen in.’ En de kosten gaan voor de baten uit: ‘De baten komen later, maar ook weer niet heel veel later. Als we rond 2060 quitte draaien dan is dat binnen een generatie.’

Lees het volledige artikel in nummer 18 van Binnenlands Bestuur. In dit nummer vindt u ook een financiële special over de klimaatuitdagingen, ter gelegenheid van het jaarcongres Public Finance op donderdag 6 oktober.