Schuld en boete

We zaten in het gemeentehuis te praten over wat nou een ondernemende ambtenaar zou zijn. Want deze Brabantse gemeente had ambities en wilde graag méér ondernemende ambtenaren. “Dat wordt best lastig”, gaf ik aan. “Want dan moet je als ambtenaar twee tegenstrijdige naturen in je gaan verenigen.”

Preventie-focus

Een gemiddelde ambtenaar is gericht op het voorkomen van fouten. Niks is zo erg om te horen krijgen dat je een fout hebt gemaakt. Ook in mijn vak is het voorkomen van netelige situaties zeer belangrijk. Ook de pers duikt gretig op fouten van het openbaar bestuur. Daar worden bestuurders en ambtenaren heel zenuwachtig van. Want fouten maken tast je identiteit aan. Dat is schaamtevol. Erkennen dat er fouten zijn gemaakt, is een krenkende aantasting van de eigen identiteit. Zó pijnlijk dat de verleiding heel groot is om te volharden in je mogelijke ongelijk.

Succes betekent dat je bewonderenswaardig slim bent, een foute beslissing en falend beleid betekenen dat je verwerpelijk dom bent. En wie wil dat nou? Daarom zet men in menig gemeentehuis alles op alles om fouten te vermijden en zekerheden te vergroten. Met helaas veel verkramping tot gevolg. En weinig aandacht voor innovatie, want ja, nieuwe dingen gaan zelden in één keer goed. Dit wordt ook wel een preventie-focus genoemd. Bij zo’n focus zijn belangrijke waarden verantwoordelijkheid, veiligheid, bescherming en het hanteren van bestaande normen en regels. Ik vond dat vroeger, als ambtenaar allemaal heel gewoon, totdat ik er geen energie meer van kreeg.

Promotie-focus

Ondernemers hebben daarentegen veel meer baat bij een hoge promotie-focus. Ondernemers zijn immers gericht op het bereiken van doelen en idealen en dat uit zich weer door te zoeken naar uitdaging, winst, risico, avontuur, ambitie en succes. En elke ondernemer weet dat dat niet zonder fouten kan worden bereikt. Niks gaat in één keer goed. Niemand is perfect. Fouten maken hoort er dan dus gewoon bij. Mensen met een hoge promotie-focus zijn vaak optimistischer en hun denken is losser en globaler: ze kijken naar de grote lijn, terwijl een sterke preventie-focus juist gepaard gaat met een meer gedetailleerde en analytische blik – meer beren op de weg zien en, in de ogen van een promotie-denker, meer spijkers op laag water. Is het doel bereikt, dan krijg men daar veel energie van. Wanneer mensen meer macht krijgen of succes hebben, groeit hun zelfvertrouwen, wordt hun denken abstracter en hun promotie-focus hoger. Ze bekommeren zich minder om details en zijn gericht op hun einddoel, niet op wat er fout kan gaan.

Maar ja, constant nieuwe dingen doen, dat vreet energie. Ook mensen die zéggen dat ze in zijn voor verandering, voor het maken van fouten en het leren van nieuwe zaken, komen vaak in verzet, zelfs als promotie noodzakelijk is. Een grote sprong voorwaarts maken vergt namelijk heel veel inspanning, soms zelfs vér buiten je comfortzone. De lol is er dan gauw af en de bereidwilligheid om aan promotie mee te werken, moet bijkans afgedwongen worden. Dwang werkt alleen als je bestaanszekerheid in het geding is. En daarnaast zijn er natuurlijk ook lieden zonder enige geldingsdrang van nature, voor wie het allemaal niet hoeft, al dat verbeteren en zo. En die niet zo gecharmeerd zijn van de stress die het met zich mee brengt.

Ga er maar aan staan, als ‘ondernemende gemeente’.