De kunst van het inzamelen

Arjen Hiemstra loopt in oranje hesje over het terrein van afvalverwerker Hummel Recycling in het Groningse forensendorp Leek. Rondom torenen de geperste balen plastic hoog boven hem uit. Aan de samenstelling is de oorsprong vaak al af te lezen; links liggen blokken samengeperste autobumper, rechts een lading zwarte tuincentrumbakjes, maar het meest in het oog springend zijn de alom aanwezige balen geplette PET-flessen.

Hiemstra is al sinds 2005 namens de Groningse gemeenten Leek, Marum en Grootegast verantwoordelijk voor de Milieuzak, een kunststof inzamelingsproject dat in samenwerking met lokale afvalverwerkers tot stand is gekomen en daarmee vooruitloopt op de afspraken in de raamovereenkomst tussen VROM, VNG en bedrijfsleven, die gemeenten vanaf januari volgend jaar verplicht kunststof te scheiden. Op het terrein van de Gebroeders Hummel wordt het plastic in balen geperst, klaar voor verdere verwerking.

Het plan om milieuzakken uit te gaan delen aan de ruim zestienduizend huishoudens van de drie dorpen was uit nood geboren, vertelt Hiemstra. De partijen ingezameld oud papier werden steeds vaker afgekeurd doordat er plastic doorheen zat, afkomstig van zuivelverpakkingen. ‘Daardoor liepen we het risico dat we er geld op toe moesten leggen in plaats van er geld voor te krijgen.’

De schillenboer die vroeger alleen gft-afval inzamelde, haalt nu met drie perswagens huis-aan-huis oud papier en kunststof op. Glas, metaal en kleding gaan in de aanhanger. Dat werkt goed. De bereidheid onder de bewoners om in te zamelen is groot. Zeventig procent van het kunststof verpakkingsafval in de drie Groningse gemeenten wordt nu gescheiden aangeboden, ruim boven de doelstelling van 38 procent die de gemeenten en verpakkingsindustrie voor volgend jaar met minister Cramer (VROM) overeen zijn gekomen.

In 52 gemeenten is inmiddels een begin gemaakt met de gescheiden inzameling van plastics, die vanaf 1 januari 2009 overal van start moet gaan. Stichting Nedvang, die namens het verpakkende bedrijfsleven toeziet op de verwerking van het afval, is positief over de voorlopige resultaten. De bereidheid onder de bevolking is groot, vooral in gemeenten waar het publiek goed is voorgelicht. Ook in gemeenten waar de hoogte van de afvalstoffenheffing afhangt van de hoeveelheid ingeleverd restafval, werken burgers goed mee. De VNG heeft haar leden dan ook opgeroepen haast te maken met de inzameling. Om de twijfelaars over de streep te trekken ging de vergoeding voor elke ton ingezameld kunststof in mei omhoog van 285 naar 367 euro.

Verzet

Maar juist nu de eerste stappen zijn gezet om de inzameling naar een hoger plan te tillen, groeit het verzet onder gemeenten en afvalverwerkers. Het uitvoerings- en monitoringsprotocol dat aan de gemeenten is voorgelegd, werd vorige week afgewezen door 31 Friese gemeenten. Hoeveel andere VNG-leden zich tegen het protocol hebben gekeerd wordt volgende week duidelijk, als de resultaten van de ledenraadpleging bekend worden.

Veel gemeenten kunnen het niet verkroppen dat ze alleen aanspraak maken op een vergoeding uit het nog op te richten Afvalfonds als zij hun kunststof afval bij de bron scheiden; de burger moet dus zelf zijn plastic sorteren, naar de bak brengen of in een zak langs de weg zetten. De stad Groningen ziet deze vorm van inzameling niet zitten. ‘Wij zijn al tien jaar bezig om de zakken van straat te krijgen en voor bakken hebben we nauwelijks ruimte. Dat geldt voor meer grote steden’, zegt Thewis Wits van de milieudienst Groningen.

Het alternatief is nascheiding, waarbij kunststof pas bij de afvalverwerker uit het huisvuil wordt gehaald. Maar volgens Nedvang levert achteraf sorteren nog niet het gewenste resultaat op. Het plastic zou te vies zijn voor hergebruik. Een aantal coöperatieve afvalverwerkers en belangenorganisaties trok de afgelopen weken ten strijde tegen die aanname.

De Groningse afvalverwerker Omrin concludeerde op basis van een proef in samenwerking met Essent Milieu dat nascheiding voldoende perspectief biedt en adviseerde zijn leden om niet in te stemmen met het protocol. Afvalkoepel VAOP, die de belangen van tweehonderd gemeenten behartigt, vroeg haar leden het document nog eens kritisch te bekijken. Drie verwerkingsinstallaties waar meer dan honderd gemeenten hun huisvuil afleveren zijn eenvoudig geschikt te maken voor het achteraf sorteren van plastic, zegt burgemeester Jan Oosterhof van Kampen, voorzitter van de VAOP.

Het bedrijfsleven heeft volgens de VAOP te veel macht in de uitvoering van het Verpakkingsbesluit. In het nog op te richten Afvalfonds, dat de vergoedingen gaat uitkeren voor het ingezamelde kunststof afval, heeft het bedrijfsleven via Nedvang naast de VNG vijftig procent zeggenschap. Oosterhof vindt dat merkwaardig, omdat het beheer van miljoenen euro’s aan publiek geld volgens hem vraagt om ‘een behoorlijke publieke vinger in de pap’.

De VNG, die afgelopen vrijdag een ledenraadpleging afrondde en binnenkort een besluit neemt over het protocol, vindt dat de gemeenten die nu tegenstribbelen zich van de verkeerde argumenten bedienen. In het uitvoeringsprotocol zijn geen principiële keuzes gemaakt, stelde Cor Lamers, voorzitter van de VNG-milieucommissie, vorige week in Binnenlands Bestuur. Alle bepalingen over afvalscheiding en de rol van de producenten staan volgens Lamers al in het convenant waarmee een ruime meerderheid van de gemeenten vorig jaar akkoord ging.

Naar Duitsland

De discussie over de inzamelmethodes en de vergoedingen zijn niet de enige pijnpunten in het zich al jaren voortslepende verpakkingendossier. Om écht iets te kunnen met het ingezamelde plastic, moet het materiaal verder gesorteerd worden in folies, PET, PE en andere kunststofsoorten. Maar de faciliteiten daarvoor ontbreken in Nederland. Daarom gaat al het plastic voorlopig nog op vrachtwagens naar Duitsland, waar het verwerkt wordt tot onder meer bermpaaltjes, fleece en autodashboards. De extra transportbewegingen doen de geboekte milieuwinst deels weer teniet.

‘Het is een kip-eiverhaal,’ verzucht Sven Noordhoek van Nedvang. ‘Zolang het aanbod te klein is, is het niet rendabel om sorteerinstallaties neer te zetten. Maar we moeten ergens beginnen.’ Toch is het opzetten van die voorzieningen volgens Noordhoek niet een kwestie van jaren, zoals critici voorspiegelen. ‘De blauwdrukken liggen er, als het moet kunnen ze er heel rap staan.’

In een van de stoffige loodsen van Hummel Recycling wijst Arjen Hiemstra op een proefopstelling waarin tot voor kort met behulp van infraroodgestuurde robotarmen het verpakkingsafval uit de milieuzakken werd gesorteerd. Ook het afval uit Leek, Marum en Grootegast gaat nu nog in balen naar Duitsland, maar de Groningse gemeenten hopen in de toekomst zelf een geavanceerde sorteermachine neer te kunnen zetten. Alleen kunnen ze dat niet, daarom proberen ze andere gemeenten over te halen de krachten te bundelen.

Hoe beter de sorteer- en verwerkingstechnieken, hoe breder en hoogwaardiger de toepassingen van de hergebruikte eindproducten, legt Hiemstra uit. Door de stijgende olieprijzen gaat ook de prijs van kunststof omhoog en wordt recycling steeds interessanter. De inzameling van kunststof verandert op die manier nog eens van kostenpost in lucratieve handel.

Twee inzamelingsystemen getest

Op 1 januari moeten alle gemeenten beginnen met de inzameling van kunststof afval. In 2009 moet 38 procent van het verpakkingsafval gescheiden ingezameld worden, in 2011 ligt de lat op 42 procent. ‘Ambitieus, maar niet onhaalbaar,’ oordeelt Harry Lucas van verpakkingsbrancheorganisatie VMK. ‘In Duitsland en België wordt dat percentage gehaald, maar die landen zijn al veel langer bezig. De ervaring leert dat burgers behoorlijk moeten wennen.’ Stichting Nedvang heeft twee inzamelsystemen getest. De eerste optie is een doorzichtige plastic zak waarin burgers hun verpakkingsafval verzamelen en langs de straatkant zetten. De tweede mogelijkheid is de ‘plastic hero’, een feloranje container model glasbak waar burgers hun afval heen kunnen brengen. Nedvang komt binnenkort met een evaluatie van de resultaten. De kosten voor de inzameling worden gedekt uit de verpakkingstaks, die inmiddels op de kassabon staat. Gemeenten kunnen net als bij de inzameling van gft-afval een ontheffing krijgen.

Steeds minder statiegeld

Betekent de komst van de gescheiden inzameling van kunststof de doodsteek voor het vertrouwde statiegeldsysteem? Harmen Bos van de landelijke PvdAwerkgroep milieu denkt van wel. Hij wijst op een passage in de raamovereenkomst die de VNG, VROM en het bedrijfsleven in 2007 sloten. Daarin staat dat de aparte inzameling van PET-flessen voor 2010 moet worden geëvalueerd. Bos ziet de inzameling van kunststof als eerste stap richting afschaffing van het statiegeld. ‘De kosten van kunststofrecycling worden daarmee gesocialiseerd, afgewenteld op de burger. De gemeenten zitten nu met de gebakken peren, want die moeten investeren in een nieuw inzamelsysteem.’

Ook vanuit de milieubeweging klinken bezorgde geluiden, omdat het statiegeldsysteem milieutechnisch beter uit zou pakken. Volgens afvalspecialist Robbert van Duin van koepelorganisatie Recyclingnetwerk zitten de voordelen van statiegeld vooral in het bestaande distributiesysteem en de schonere, meer uniforme toevoer. Bovendien zou de inzameling relatief kostenneutraal kunnen. ‘De ervaring leert dat 85 procent van de drankverpakkingen terugkomt. Voor de resterende flessen hoef je geen geld terug te geven, dus daar kun je het systeem mee financieren.’ Waar het statiegeldsysteem in het buitenland de laatste jaren juist uitgebreid is naar kleinere drankverpakkingen, liggen in de Nederlandse supermarkten steeds vaker flessen zonder rembours. Slechts veertig procent van de drankverpakkingen valt nu onder de statiegeldregeling.