Betonsocialisme versus milieuregels

Steeds luider klinkt de roep meer vaart te zetten achter bouwprojecten. In deze tijden van crisis willen bestuurders en politici dat er zoveel mogelijk handen aan de schop blijven om de dreiging van massawerkloosheid te keren. Nadat eerst acht Achterhoekse gemeenten bij monde van de Doetinchemse CDA-wethouder Peter Drenth pleitten voor een ‘noodwet bouw’, klinkt nu eenzelfde geluid uit de Tweede Kamer. PvdA’er Ton Heerts wil het initiatief nemen voor een wet die snelle procedures mogelijk maakt.

‘Nood breekt wet’, is het devies. Milieuwetten, regels voor staatssteun en aanbesteding, alle grotendeels in EU- verband vastgelegd, zouden niet langer heilig moetenzijn. Bovendien maken ze het moeilijk te kiezen voor een aannemer uit eigen land of streek.

‘De oproep voor een noodwet past goed bij mijn hobby, het aanpakken van overbodige en doorgeschoten regelgeving’, zegt PvdA’er Co Verdaas, de Gelderse gedeputeerde voor Ruimtelijke Ordening en Buitenlandse Betrekkingen (waaronder die met Europa). ‘Ik steun dan ook het appel om iets aan al die regels te doen. Alleen, de werkelijkheid is weerbarstig. Het instrument van een spoedwet zal weinig oplossen. Het kost maanden, zo niet jaren om zo’n wet te maken. Dat betekent niet dat we met de armen over elkaar moeten gaan zitten. Nee, we moeten de crisis aangrijpen om stroperige procedures op de agenda te zetten. In Den Haag, maar ook in Brussel waar veel regelgeving vandaan komt.’

Verdaas noemt een voorbeeld van een project dat al lang in de pijplijn zit maar waarvan de uitvoering lang op zich laat wachten. ‘Jaren geleden is besloten een tweede Waalbrug bij Nijmegen aan te leggen. Stel dat je de bouw van deze brug naar voren zou willen halen. Het zal je niet lukken, ook niet als bijna iedereen dat wil. We hebben ons in dit land weggeorganiseerd van de werkelijkheid. Regels bepalen de politieke koers in plaats van omgekeerd. Als er een democratisch besluit is genomen om iets te realiseren, moet dat snel kunnen worden uitgevoerd. Dat het kan heeft de dijkverzwaring uitgewezen. Na een bijna watersnood was het eind jaren 1990 plotseling mogelijk heel snel dijkverzwaringen uit te voeren waartegen aanvankelijk veel verzet was.’

Samen met hoogleraar Friso de Zeeuw, directeur Nieuwe Markten van Bouwfonds Ontwikkeling, is Verdaas een kruistocht begonnen tegen, wat hij noemt, de Gordiaanse knoop van Europese regelgeving. ‘Alles grijpt op een ondoorzichtige manier in elkaar. Die knoop moeten we zien te ontwarren. Op een slimme manier. Aan Europese regels die zijn gebaseerd op normen, zoals voor luchtkwaliteit, kunnen we niet ontsnappen als we de normen zélf niet ter discussie durven te stellen. Ik proef dat Brussel ontvankelijk is voor dit soort discussies.’

Hoewel gedeputeerde Verdaas van snel handelen houdt, wil hij niet alle mogelijkheden voor inspraak van tafel vegen. ‘Ik ben geen betonsocialist zonder oog voor zwakke belangen. Met succes heb ik mij sterk gemaakt voor het zo nodig onteigenen van gronden voor het realiseren van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) in mijn provincie. De bouwplannen die de Achterhoekse gemeenten versneld willen uitvoeren, passen in de provinciale structuurvisie (Streekplan Gelderland 2005). Mijn punt is dat je goedgekeurde plannen niet nóg eens moet willen toetsen op zaken als eventuele strijdigheid met Natura 2000, het Europese natuurbeleid. Of dat je rekening moet houden met de mogelijkheid dat een molen die in de buurt staat van het bouwproject geen wind meer vangt.

‘Het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van overheden en milieuorganisaties om af te spreken dat we ons niet met dit soort details bezighouden. Ik ben erg voor overleg met bezwarenmakers. Maar als je vijf jaar met mensen over hetzelfde bezwaar praat, moet je niet verwachten dat je hen kunt overtuigen. En het zoeken naar procedurefoutjes, zoals vaak gebeurt, kan niet het doel zijn van inspraak.’

Directeur Volkert Vintges van de Gelderse Milieufederatie, de kritische volger van het beleid van de provincie Gelderland, wijst erop dat Verdaas wat betreft zijn laatste opmerking op zijn wenken is bediend. ‘De Raad van State heeft recent de teugels aangetrokken voor het wel of niet ontvankelijk verklaren van bezwaren. Pas onder zeer strikte voorwaarden word je nog gezien als direct belanghebbende. Organisaties die alleen willen procederen om het procederen, maken geen schijn van kans meer. Zij moeten kunnen aantonen dat ze ook inhoudelijk bij een project zijn betrokken doordat ze er voorlichting over geven, excursies naar toe organiseren en dergelijke.’

Vintges ziet niets in een eventuele noodwet. ‘Laten we eerst maar eens afwachten hoe de net vastgestelde Wet besluitvorming versnelling wegprojecten uitpakt. Door deze wet kunnen plannen voor wegverbredingen sneller dan in het verleden worden uitgevoerd. Door de nieuwe Wet op de ruimtelijke ordening die sinds 1 juli 2008 van kracht is, hebben gemeenten veel meer armslag om de door hen gewenste ruimtelijke projecten te ontwikkelen. Ook op het terrein van luchtkwaliteit is er, met het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL), het nodige in gang gezet om vertragingen in projecten die samenhangen met de fijnstofproblematiek zoveel mogelijk te voorkomen.’

Speelruimte

Welke speelruimte bieden Europese wetten en regels? Volgens de in Den Haag gevestigde Vertegenwoordiging van de Europese Commissie in Nederland is het in principe niet mogelijk soepeler om te gaan met Europese wetgeving dan deze wetten toelaten. ‘Deze regels zijn er omdat alle 27 EU-landen dat zo willen. Uiteraard is de commissie altijd bereid overleg te voeren bij problemen’, meldt woordvoerder Gemma Buters. De Commissie is er geen voorstander van dat de ‘ieder voor zich’-gedachte terrein gaat winnen en dat lidstaten de in EU-verband afgesproken milieuregels gaan overtreden en afwijken van de spelregels voor aanbesteding. Het zou de interne Europese markt schaden en de economische crisis alleen maar verergeren.

Bart Hessel, hoogleraar Europees recht en decentrale overheden aan de Universiteit Utrecht, vraagt zich af of de Europese milieuregels inderdaad belemmerend werken voor bouwprojecten. ‘Als het slecht gaat met de economie, verliest het milieu de aandacht. Terwijl er dan enorme kansen liggen. Maak milieuvriendelijke auto’s, bouw duurzaam. De overheid heeft de problemen die zij heeft met Europese milieuregels over zichzelf afgeroepen. Er is steeds veel te weinig aandacht geweest voor de juridische kant ervan.'

'Als je met je rug naar Brussel gaat staan zoals veel politici en bestuurders doen, ervaar je al gauw dat de regels over de politiek gaan en niet andersom. De politiek heeft de pest aan regels. Dat komt door de managersmaffia. In ambtelijke organisaties is nauwelijks nog inhoudelijke kennis aanwezig, er zijn vooral procesbeheerders. Politici vinden het blijkbaar niet erg dat er mensen doodgaan door slechte luchtkwaliteit, wellicht met de redenering “Ze kunnen dan toch niet meer op mij stemmen”.’

Wanneer de Brusselse regels voor bijvoorbeeld aanbesteding goed worden toegepast, heeft dat een groter economisch rendement dan wanneer ze worden genegeerd, betoogt Hessel. ‘Door goede aanbestedingen bespaar je geld. Zeker nu, want iedereen wil de klus hebben. Er is toch niets op tegen als een Duits bedrijf een aanbesteding in de Achterhoek wint? Kan dat bedrijf voor een lage prijs bouwen, dan worden de huizen goedkoper. Dat is gunstig voor starters. Bestuurders en politici kunnen beter proberen te anticiperen op bepaalde situaties dan roepen dat regels moeten worden afgeschaft.’

Vroegtijdig sterven

Europarlementariër Dorette Corbey pleit in tegenstelling tot partijgenoot Verdaas niet voor het versoepelen van Europese regels. Ze noemt als voorbeeld de normen voor luchtkwaliteit: ‘Zo lang er mensen vroegtijdig sterven door een te hoog gehalte fijnstof, moeten we daar niet aan beginnen. Wel ben ik voor een meer flexibele toepassing van de Richtlijn luchtkwaliteit. In dichtbevolkte gebieden heeft ongezonde lucht nadeliger gevolgen dan in dunbevolkte. De Europese Commissie heeft daar nu oog voor.’

Ook de Europese natuurbeschermingswetgeving zou volgens Corbey meer op maat moeten kunnen worden toegepast: ‘Het is in mijn ogen nooit de bedoeling van deze wetgeving geweest dat projecten kunnen worden tegengehouden omdat er ergens toevallig één knoflookpad rondkruipt.’ Vooralsnog heeft Corbey in Brussel nauwelijks bijval gekregen voor haar pleidooi voor meer beleidsvrijheid. ‘Voor een deel komt dit doordat Nederland veel Europese regelgeving heeft omgezet in nationale wetten die complexer zijn dan noodzakelijk. Daarnaast hebben we, in vergelijking met de meeste andere EU-lidstaten, erg ingewikkelde inspraak- en bezwarenprocedures. Veel EU-landen herkennen zich dan ook niet in ons probleem.’

‘Oorzaak stagnatie ligt bij overheid zelf’

Directeur Volkert Vintges van de Gelderse Milieufederatie vindt het te gemakkelijk dat alleen bezwaarmakers de schuld krijgen van slepende procedures. Hij wijst erop dat de oorzaak van de stagnatie vaak bij de overheid zélf ligt. Als voorbeeld noemt hij de N18, de weg van Varsseveld naar Enschede.

De verbetering van dit tracé staat al heel lang op het verlanglijstje van de provincies Gelderland en Overijssel en diverse Achterhoekse en Twentse gemeenten. ‘Het is begonnen met de wens iets te doen aan de ellende die de N18 in Eibergen veroorzaakt. Daar dendert zwaar vrachtverkeer dwars door de bebouwde kom. Wat je vaak zie je bij dit soort projecten: ambities worden hoger en hoger. Niet alleen de problematiek in Eibergen moet volgens de betrokken overheden worden opgelost, maar de hele N18 dient te worden opgewaardeerd van 80 km-weg naar een autoweg of zelfs autosnelweg. Een adviesbureau kreeg de opdracht een milieueffectrapportage op te stellen. Tijdens het schrijven van het Mileu Effect Rapport (MER) is er van alles en nog wat bijgehaald dat niet in de opdrachtbeschrijving past, zoals de relatie tussen de N18 en de regionale economie.

‘Is het dan gek dat de Commissie voor de milieueffectrapportage tot de conclusie komt dat het MER voor de N18 niet voldoet? Deze commissie heeft geadviseerd een aanvulling op het MER op te stellen voordat er een besluit over de N18 valt. Dit betekent een flinke vertraging, ook voor de aanleg van een korte rondweg aan de oostkant van Eibergen die de overlast in het dorp doet verminderen. Een maatregel waar wij geen bezwaar tegen hebben en waar de bewoners van Eibergen nu nog langer op moeten wachten.’