Effectieve aanpak energietransitie vraagt om bredere blik

‘De fundamentele overgang van fossiele naar duurzame energiebronnen is een van de meest ingrijpende transities die ons te wachten staat. Het raakt alle aspecten van de huidige maatschappij en heeft invloed op elke Nederlandse burger. Nu, en zeker in de nabije toekomst.’ 

Dit zijn geen profetische woorden meer, maar is inmiddels dagelijkse realiteit. We staan tot aan onze knieën in de energietransitie, die overigens vaker op een energiecrisis lijkt. Tegelijkertijd is er ook goed nieuws, want qua technische kennis en kunde zijn we aardig op weg. Ga maar na: zowat alle expertise is voorhanden om elke woning gasloos te verwarmen, iedere auto op termijn elektrisch te laten rijden, en ieder Nederlands bedrijf energieneutraal te laten ondernemen.

Dit is slechts één deel van het verhaal. Aan de sociaal-maatschappelijke kant van deze ‘fundamentele overgang’ wemelt het nog van de witte vlekken. Want hoe krijg je bewoners, gebruikers en ondernemers effectief mee in de energietransitie? Hoe beïnvloeden we individueel gedrag, wat nodig is om bijvoorbeeld grootschalig energie te besparen? Hoe organiseren we draagvlak, of tenminste acceptatie, voor grootschalige windparken?  En, hoe benut de overheid optimaal de maatschappelijke kennis en betrokkenheid van burgers en ondernemers, die de voorhoede in de energietransitie vormen? 

Het Nationaal Klimaat Platform heeft onlangs ook deze sociaal-maatschappelijke componenten erkend: ‘Nederland kán in 2050 klimaatneutraal zijn als we burgers en rechtvaardigheid vooropstellen. De energietransitie is allereerst een maatschappelijke opgave.’ Vooral de afgelopen anderhalf jaar, waarin de energiecrisis in volle hevigheid losbarstte, bleek dit overduidelijk. Deze crisis raakt met name de mensen die niet kunnen verduurzamen; geen geld hebben voor zonnepanelen of een elektrische auto, geen gebruik kunnen maken van een salderingsregeling en geen toegang hebben tot de juiste informatie of advies. 

Deze constatering heeft ook belangrijke gevolgen voor overheden, zoals gemeenten. Zij spelen op lokaal vlak een belangrijke regierol bij het verder brengen van de energietransitie. De ambtenaren binnen een gemeentelijk team Energie richtten zich tot voor kort met name op de haalbaarheid van warmtenetten, de aanleg van zonneparken of netcongestie. In de dagelijkse praktijk echter zit de hoogste nood inmiddels aan de maatschappelijke kant, met als meest urgent probleem energiearmoede.

Daarom is verbreding van het ambtelijk vakmanschap hoognodig. Naast de technisch onderlegde collega -die gelukkig alles weet van warmtenetten- is het minstens zo effectief om bijvoorbeeld een gedragswetenschapper, participatiespecialist of filosoof in te schakelen. Om zo ook in de nabije toekomst effectief te blijven in de energietransitie en onderbouwd antwoord te kunnen geven op de meest acute dilemma's. Zodat de overheid ook invulling kan geven aan een sociaal rechtvaardige energietransitie waarbij alle burgers betrokken worden. 

Auteur: Frank Vermeulen, projectleider Energietransitie 's-Hertogenbosch