Een droom voor 18 miljoen mensen

‘Als je een schip wilt bouwen, moet je werklui niet opdragen hout te verzamelen, je moet niet het werk verdelen en orders geven. Leer in plaats daarvan mensen eerst te verlangen naar de eindeloze zee.’ Die woorden -die worden toegeschreven aan Antoine de Saint-Exupéry - schoten me te binnen toen ik las dat de Volkskrant een prijsvraag uitschreef voor een uitdagende missie voor Nederland in dit decennium.

Op dat moment was ik meer bezig met mijn eigen missie. Ik had namelijk het idee dat mijn werkzame leven veel overeenkomsten vertoonde met een hamster die weet dat hij in een wieltje rent, maar die het toch niet lukt om er gewoon uit te stappen. Ik kon wel sturen aan het roer van mijn schip, maar er was geen wind en beweging bleef uit.

 

Een ambitieuze missie moet volgens de Volkskrant prikkelend, inspirerend en grensverleggend zijn. ‘Je wilt er getuige van zijn of aan meewerken. Zo’n missie die eigenlijk niet kan, ténzij je alles op alles zet.’ Als inspiratiebron geeft de Volkskrant de ‘we choose to go to the moon’ speech van president Kennedy in 1962. De bedoeling daarvan was het Amerikaanse volk ervan te overtuigen steun te geven aan de missie om nog datzelfde decennium voet op de maan te zetten.

 

Hij zei het mooi: ‘We choose to go to the Moon in this decade and do the other things, not because they are easy, but because they are hard; because that goal will serve to organize and measure the best of our energies and skills, because that challenge is one that we are willing to accept, one we are unwilling to postpone, and one we intend to win, and the others, too.’

 

De missie van Stade is het verbeteren van de kwaliteit van samenleven. Ik denk dan ook niet meteen aan een technologisch hoogstandje, maar aan een ambitieuze missie die we voor onze samenleving kunnen noteren. Hoe zou die kunnen luiden? Geen ruimte meer voor het ‘Dikke Ik’? Opheffen van ongelijkheid? Gelijke kansen voor iedereen? Oké, ernaar streven dan? Onderdelen ervan nemen: discriminatie, armoede, huisvesting, gezondheid, veiligheid, onderwijs, sport of cultuur? Bij de nieuwe generatie beginnen? Naast kennis en vaardigheden ook houding en persoonlijke ontwikkeling meenemen? Vóór 2030 de eerste gelijke-kansen-gemeenten opleveren? Iemand tegen?

 

Het formuleren van de missie is misschien niet het grootste probleem, maar om haar samen te realiseren. Van de Volkskrant hoef je het dan ook (nog) niet te hebben over het ‘hoe’. De maanlanding was in dat opzicht eigenlijk betrekkelijk eenvoudig. Behalve de missie bleken in de basis een charismatisch leider, een mooie speech, televisie, kranten en veel belastinggeld voldoende. In 1969 was het Neil Armstrong die de missie voltooide met de bekende woorden: ‘One small stap for man, one giant leap for mankind’.

 

Ik herinner me dat populaire liedje, dat dit jaar zijn zilveren jubileum viert: ‘15 Miljoen mensen op dat hele kleine stukje aarde. Die schrijf je niet de wetten voor / die moeten niet het keurslijf in, die laat je in hun waarde.’ En zinnen als ‘Land van 1000 meningen’, ‘een zoon die noemt zijn vader Piet’ en ‘geen chef die echt de baas is’. Als het huidige decennium voorbij is zijn we met ruim 18 miljoen en we zijn er inmiddels echt niet minder eigenwijs op geworden.

 

In een samenleving die gebaseerd is op gelijke kansen, spelen je afkomst of de status van je familie een kleinere rol dan je aanleg en talenten. Daar is door wetenschappers en politici al heel wat denkwerk over verricht. Het uitgangspunt is mooi, maar de uitkomsten hoeven dat niet te zijn.

 

Mark Bovens, hoogleraar bestuurskunde in Utrecht en lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid maakt onder andere het bezwaar dat gelijke talenten nog niet tot dezelfde kansen leiden. Zijn je ouders hoger opgeleid, hebben ze meer geld of een groter netwerk, dan is de kans dat je het met dezelfde aanleg verder schopt dan een kind van een gezin zonder die assets, behoorlijk groot. Al start je achter dezelfde lijn, het wordt geen eerlijke wedstrijd.

 

Daar gaat het uitgangspunt van gelijke kansen -zeker zolang dat feitelijk niet is gerealiseerd- over in de roep om bestaanszekerheid en het bevorderen van sociale mobiliteit. ‘Het leven is immers geen wedstrijd.’ schrijft Bovens, ‘Sociale rechtvaardigheid gaat ook over uitkomsten (…) cruciaal is dat mensen die niet zijn gezegend met talenten die op de markt schaars zijn, toch een fatsoenlijk leven kunnen leiden’.

 

Het ideaal en de implementatie van gelijke kansen dienen dus in hun consequenties te worden doordacht en besproken. Hoe gaan we dat doen met die 18 miljoen virologen, bondscoaches, daders en slachtoffers? Hoe worden we het eens? Misschien volgens ons beproefde poldermodel? In Frankrijk voerde men naar aanleiding van de protesten van de gele hesjes Le Grand Débat National: 10.000 lokale bijeenkomsten in een paar maanden tijd. Het protest is weggeëbd, de problemen niet. Wij hadden begin jaren tachtig van de vorige eeuw ook een zogenaamde brede maatschappelijke discussie, over het energiebeleid. Bijna 2000 bijeenkomsten in het hele land en ook een uitkomst die de problemen niet oploste.

 

Misschien dan maar -net als Urgenda- bij de rechter afdwingen dat de regering ons gelijkere kansen en grotere bestaanszekerheid geeft? Ons bijvoorbeeld beroepen op artikel 25 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: ‘Eenieder heeft recht op een levensstandaard die hoog genoeg is voor de gezondheid en het welzijn van zichzelf en zijn gezin, waarbij inbegrepen voeding, kleding, huisvesting en geneeskundige verzorging en de noodzakelijke sociale diensten, alsmede het recht op voorziening in geval van werkloosheid, ziekte, invaliditeit, overlijden van de echtgenoot, ouderdom of ander gemis aan bestaansmiddelen, ontstaan ten gevolge van omstandigheden onafhankelijk van zijn wil.’

 

Of ons neerleggen bij het feit dat we door moeten gaan met de stukjes die we kunnen verbeteren. Met het grote aantal projecten en programma’s waaraan zo velen iedere dag weer hard werken. Uitdagende druppels op de gloeiende plaat op weg naar meer gelijke kansen voor iedereen. Elkaar blijven inspireren met de korte termijn successen en het oog op de lange termijn houden. Het zou dan al heel wat zijn als we binnenkort een charismatisch leider hebben, die zijn of haar droom durft te delen. Een droom waarmee we ons kunnen verbinden en die daarmee inspireert om door te gaan. Veel kleintjes maken immers een grote. Via ‘small steps’ richting onze eigen ‘giant leap’. En zo niet, dan kunnen we tussentijds altijd nog switchen en met zijn allen gaan voor het winnen van het WK voetbal in 2030 in eigen land.  

 

Aan de muur boven mijn bureau hangt inmiddels een grote zelfgeschilderde hamster in een luie stoel op het zonnige strand. Hij kijkt mij geregeld met een tevreden glimlach aan. De wind stak op naarmate ik me meer met hem verbonden voel. Ik heb het idee dat het echt werkt, al sluit ik niet uit dat de zomer en de statistieken ook een rol spelen.