Heb ik uw aandacht?

Afgelopen zaterdag organiseerden we een digitale huiskamer voor psychisch kwetsbare mensen in  twee wijken in Almere. We hadden van tevoren persoonlijk vrolijke pakketjes met lekkere hapjes langsgebracht en veel tijd gestoken in het zo laag mogelijk maken van de drempel om deel te nemen. Het was afwachten, maar het succes overtrof alles. Niet alleen raakte iedereen aan de praat, er ontstonden ook initiatieven om vaker wat te ondernemen en er werden onderling diensten geruild: ‘ik ga mee naar en jij geeft me les in’ etc.

De digitale wereld heeft veel voordelen. Die lopen van een digitale huiskamer, werkplek of klas in tijden van corona, tot het bliksemsnel opzoeken van informatie en het ongebonden winkelen, tot het vinden van een potentiële partner en de snelste route of het zichtbaar maken van jouw leven voor anderen.

Natuurlijk weet ik dat we geneigd zijn om teveel tijd naar schermen te kijken. Dat begon vroeger al met de televisie. Die bracht niet alleen vermaak en een nieuw venster op de wereld, hij domineerde ook de huiskamer en zou de oorzaak zijn van meer kinderen met brillen. Uitgerekend op televisie zag ik twee bijdrages die mijn kijk op de sociale media opeens een stuk aanscherpten. Het ging om de aflevering ‘Crisis van de vrijheid’ in een serie waarin filosoof Jan Bor interviews afneemt, maar vooral om de Netflix-documentaire ‘The social dilemma’ met voormalige medewerkers van The Big Five of voorlopers daarvan. Ze legden uit dat de andere kant van de medaille het had overgenomen. De bedoelingen waren niet slecht, maar nu creëren sommige functies en de zelflerende algoritmen bubbels, boze burgers en verslaving. Dit nog los van opzettelijke desinformatie met fakenews en door trollen. En ook los van de mogelijkheden die de koppeling van Facebook met data uit een persoonlijkheidsquiz aan Cambridge Analytica bood om de vorige verkiezingen in de V.S. en de Brexit te beïnvloeden. Gij zult naar het scherm kijken en klikken. Niet per se om meteen iets te kopen, maar om het gedrag beter te kunnen voorspellen en beïnvloeden. Gepersonaliseerde zaken die ons bevallen, maar juist ook schokkende gebeurtenissen worden aangeboden. We klikken graag voor wat sensationeel nieuws. Volgens technofuturist Douglas Rushkoff die dit allemaal al lang geleden zag aankomen, zit men nu op zo’n 80% voorspelbaarheid en wil men dat naar 90% brengen.

Ik dacht opeens: waarom zetten we die algoritmen niet in om ons allemaal wat beter aan de coronamaatregelen te laten houden? Hoeven we er niet eens meer over na te denken. Want wie zijn best doet om voor zichzelf een mening te vormen is er na de zoveelste keer OP1 kijken wel klaar mee, vermoed ik. Teveel maatregelen, te weinig maatregelen, verkeerde maatregelen. Deskundigen die over elkaar heen buitelen. Zelfs de leden van één team komen nog een keer los van elkaar melden dat ze het met hun gezamenlijke adviezen niet eens zijn. Niet gek dat veel mensen inmiddels hun eigen plan trekken. Je hebt niet alleen het feitenvrije geklets in de sociale media, je hebt ook de eindeloze optocht van wetenschappelijke meningen die in de talkshows voorbij trekt.

Andere algoritmen maken met behulp van faire inclusieve open technologie, daarvoor pleit Marleen Stikker. Zij is o.a. oprichter van De Digitale Stad, een virtuele publieke gemeenschap met democratische principes. Anderen zien meer in educatie en in het kritisch leren denken en communiceren. Het is geen goed uitgangspunt om iedereen zijn eigen waarheid te laten hebben, concludeerde de Vlaamse filosoof Tineke Beeckman al in 2016 in haar boek ‘Macht en onmacht’. We moeten niet alleen op zoek gaan naar de bevestiging van ons eigen gelijk of wat ons emotioneel aanspreekt, maar willen zien dat we het misschien bij het verkeerde einde hebben. Beeckman: ‘Tegen jezelf te kunnen denken. Dat is het echte denken’. Weer anderen zien nog een heel andere oplossing: de uitknop en je vervolgens tussen de mensen begeven voor een echte ontmoeting. De hiervoor aangehaalde Douglas Rushkoff schreef daarvoor het manifest Team Human. Zijn hoop en optimisme over versterking van democratie en vrijheid door middel van de digitale revolutie, hebben plaats gemaakt voor de constatering dat deze juist heeft geleid tot minder vrijheid. Ga naar buiten en kijk op straat mensen aan, kom samen met vrienden en bekenden. Mensen zijn volgens hem niet ideaal -ze vallen vaak tegen en soms transpireren ze ook-, maar ze bieden wel het tegengif tegen de ‘versplintering en de eenzaamheid’ die de digitale wereld veroorzaakt.

Volgens Jan Bor staat niets minder dan onze vrijheid om onze eigen toekomst te ontwerpen op het spel. Een alternatief ontwikkelen voor de techreuzen, de mensen beter opvoeden in het kritisch vormen van een mening of maar beter de nieuwe mogelijkheden helemaal de rug toekeren. Ik heb er uiteraard niets op tegen, maar ik word er allemaal niet meteen enthousiast van.

Is het wel zo zwart-wit? Als mijn vader tijdens het eten weer eens aan een lange monoloog wilde beginnen over het lot van de kleine man, was ik blij dat de t.v. aan kon. Maar als het nieuws rondom het tellen van de stemmen zichzelf blijft herhalen zet ik hem zonder aarzelen uit om aan mijn dagelijks coronarondje te beginnen. Dat de man die misschien met ‘the great hack’ president werd nu zelf ‘stop the steal’ twittert, biedt in elk geval hoop. Ik zal de andere wandelaars aankijken en goedenavond wensen. En mocht er een ter aarde storten dan zal ik mij als een barmhartige Samaritaan over hem ontfermen en blij zijn dat dat tegenwoordig het beste kan door 112 te bellen. En terwijl ik nog namijmer over de geslaagde digitale huiskamer ontvang ik een Whatsappbericht van mijn puberende zoon: ‘zou je YouTube op mijn laptop kunnen blokkeren ajb, ik kijk teveel onder de lessen’. Het echte leven is sterker en onvoorstelbaarder dan het virtuele.

Erik Vermathen

Directeur Stade Advies

e.vermathen@stade.nl – 06 1093 9404