Ons bin zuunig

Vorige maand presenteerde het COELO het rapport ‘Gemeenten in perspectief’. Dit rapport biedt mooie doorkijkjes in de financiële verhoudingen tussen Rijk en gemeenten. Zo zijn gemeenten verantwoordelijk voor een kwart van alle overheidsbestedingen en zijn ze in het fysieke domein vaak zelfs de grootste financier. Het rapport laat ook zien dat het Rijk 95 procent van alle belastingen heft en gemeenten slechts 3,5 procent. Het verschil tussen het aandeel van gemeenten in de uitgaven en dat in de belastinginkomsten is illustratief voor hoe zeer gemeenten financieel afhankelijk zijn van het Rijk.

Het rapport laat ook zien dat gemeenten de komende jaren aan de slag moeten met vernieuwingen. Door anders te werken kunnen gemeenten geld besparen. Dat is hard nodig, want bij ongewijzigd beleid zouden gemeenten 4,8 miljard euro tekort komen in 2018. Het is overigens niet zo dat het hier om allemaal ‘nieuwe’ bezuinigingsopgaven gaat. Gemeenten wisten immers al dat zij het in het sociaal domein met minder geld moeten doen en hebben een groot deel van die 4,8 miljard euro al verwerkt in hun meerjarenbegroting. Maar hoe dan ook, besparen en bezuinigen moeten we als gemeenten. Echte vernieuwing is dus niet alleen een ideaal of wens tot kwaliteitsverbetering, maar ook bittere noodzaak.

Die vernieuwing en de oplossing voor de financiële opgave zullen vooral van gemeenten moet komen. Pas als de budgetten in het sociaal domein echt ontoereikend blijken te zijn, dan zullen we het Rijk aanspreken op de afspraken die we daarover hebben gemaakt. Maar we beginnen dus bij onszelf. Door anders te werken en door samen te werken. In de gemeente, met andere gemeenten in de regio, samen met andere regio’s of zelfs landelijk. En met bedrijven en maatschappelijke organisaties. We moeten uitgaan van de kracht van de lokale samenleving en de agenda van de gemeente verbinden met die van werkgevers, zorgverzekeraars, corporaties en schoolbesturen. Met dat soort samenwerkingen kunnen we inhoudelijk én financieel meerwaarde bereiken.

Uiteindelijk moeten we toe naar een nieuwe manier van financiering van gemeentelijke taken die aansluit bij de manier waarop gemeenten hun verantwoordelijkheden invullen: in horizontale netwerken met allerlei belanghebbenden. Een commissie onder leiding van Alexander Rinnooy Kan doet daar onderzoek naar en zal op het VNG-congres in juni voorstellen doen voor nieuwe financiering. Ondertussen zien we op steeds meer plekken steun ontstaan voor het idee van meer financiële ruimte voor gemeenten. Ook het kabinet zit inmiddels op de lijn dat dat beter is voor de lokale democratie.

Vorige week presenteerde het COELO opnieuw een interessant onderzoek, deze keer over de manier waarop gemeenten omgaan met lokale belastingen. Conclusie: een ruimer lokaal belastinggebied leidt ertoe dat gemeenten hun uitgaven beter afwegen. Nu bepalen rijksuitkeringen het bestedingsniveau van gemeenten. Als gemeenten meer geld krijgen van het Rijk, dan gebruiken ze dat voor extra uitgaven. Maar als gemeenten minder van het Rijk krijgen, dan gaan de lokale belastingen minder omhoog dan je in theorie zou mogen verwachten. Gemeenten zijn dus terughoudend met het verhogen van lokale belastingen om uitgaven op peil te kunnen houden. Ons bin zuunig op de centen van onze inwoners. Een mooiere ondersteuning voor meer financiële autonomie en daarmee een sterkere lokale democratie kan ik niet bedenken. 

Jantine Kriens