NMa: Als het moet, pakken we door

Volgens de wet Markt en Overheid moet de overheid zich vanaf 1 juli aan vier gedragsregels houden om oneerlijke concurrentie met ondernemingen te voorkomen. De NMa ziet erop toe dat de overheid de wet ook naleeft. NMa-voorzitter Chris Fonteijn: 'De omvang is moeilijk in te schatten.'

De nieuwe regels die Nederlandse overheden verbieden om oneerlijk te concurreren met bedrijven staan al lang in Europese regelgeving, zegt VNG-directeur Ralph Pans op BNR. ‘Met die Europese regelgeving hadden we kunnen volstaan, maar het is een soort politieke wens geweest om het ook nog een keer in een aparte Nederlandse wet vorm te geven.’ De wet is dus overbodig?
‘Het eerste is flauwekul. Dit is in aanvulling op de Europese regels. Bij de Europese regels over staatssteun moet er een interstatelijke effect zijn en zijn de bedragen boven de twee ton. Natuurlijk is het een politieke zaak of overheden op een gelijk speelveld moeten concurreren met het bedrijfsleven. Maar dit speelt al heel lang en er zijn al veel klachten geweest. Als de overheid iets doet op het speelveld van de markt, dan moet dat speelveld ook gelijk zijn. Ik onderschrijf die gedachte wel.’

Het is een noodzakelijke aanvulling op Europese staatssteun- en aanbestedingsregels?
‘Noodzakelijk is een groot woord. Als je vindt dat overheden die zich op de markt begeven niet bevoordeeld mogen worden boven marktspelers, dan is dit een noodzakelijke wet. Anders kun je namelijk niet ingrijpen. Je hebt dan ook iemand nodig die de wet handhaaft. Omdat de wet onder de Mededingingswet valt, ligt het voor de hand dat de NMa dit doet.’
 

Dat zegt u nu wel, maar de NMa is toch ook onderdeel van de overheid?
‘Wij zijn onafhankelijk. De OPTA is opgericht om te zorgen dat de overheid niet allerlei gekke dingen deed als aandeelhouder van KPN. We houden ook toezicht op de netbedrijven en Schiphol. Het is bij ons standaard business dat de overheid onder ons toezicht valt. Er wordt gesuggereerd dat overheden dan wel mild zullen zijn voor elkaar, maar daar zit geen spoor van waarheid in.’

Wanneer neemt u een klacht van een ondernemer in behandeling?
‘Er zijn over de afgelopen tien jaar 400 á 500 klachten bekend die rijp en groen zijn en waar we niks mee konden omdat die wet er niet was. Voor bestaande activiteiten van de overheid is een overgangsregeling van twee jaar. In die tijd moeten zij afbouwen en afstoten. Nieuwe activiteiten mogen we wel in behandeling nemen. We gaan klachten analyseren en voorlichting geven aan overheden via roadshows over waar de klachten liggen en wat wij verstaan onder de verschillende begrippen in de wet. We kunnen pas optreden na 1 juli 2014. Bij nieuwe activiteiten waar veel klachten over zijn van ondernemers en het echt een overtreding is kunnen we al heel snel handhaven.’

Kun je stellen dat de invulling van de wet in uw handen ligt?
‘In een handreiking van het ministerie van EL&I worden de gedragsregels uitgewerkt, maar de praktijk is altijd gekker dan iemand kan bedenken. Dan komt men bij ons en dan vind ik wel dat het onze taak is om te duidelijk te maken of wij vinden of dat voorbeeld onder die wet valt. De activiteit zal dus aan de gedragsregels moeten voldoen. Tenzij overheden zeggen dat het onder het algemeen belang valt. Dat is een grijs gebied. Persoonlijk vind ik dat overheden terughoudend moeten zijn activiteiten die ondernemers ook kunnen doen.’

Een van de vier gedragsregels gaat over gegevenshergebruik. Een gemeente mag de gemeentelijke basisregistratie alleen gebruiken voor het versturen van een commerciële mailing als zij die gegevens onder dezelfde voorwaarden aan derden beschikbaar stelt. Zijn die gegevens dan niet beschermd?
‘Goeie vraag. Het belangrijkste uitgangspunt is dat ze die gegevens niet anders mogen gebruiken dan waar ze voor bedoeld zijn. De aanname dat de gemeente die gegevens zomaar mag verkopen aan derden is een privacyvraag. De subvraag is of gemeenten een mailing mogen doen als ze het ook aan derden ter beschikking stellen. Voor de wet Markt en Overheid heb je dan een gelijk speelveld, maar voor de privacywet denk ik niet dat dit mag.’

Hoeveel omzet lopen bedrijven nu mis door oneerlijke concurrentie van de overheid?
‘Een rapport uit 2002 zegt dat de totale omvang van de economische activiteiten van de overheid enkele miljarden bedraagt. Echter, daar gaat nog heel veel van af want er moet bepaald worden welke activiteiten met algemeen belang mogen en welke volgens de gedragsregels zijn. En misschien ook nog wat met staatssteun wordt gedaan. De komende jaren zullen we het beter weten.’

In welke bedrijfstakken gaat dit voornamelijk spelen?
‘Met name in het mkb: groenvoorziening, afvalverwerking, maar horeca bijvoorbeeld ook. Als je bij het museum aan de straatkant een brasserie opent die publiek toegankelijk is en je drukt daar de prijzen, omdat je met geldstromen kunt mixen, dan is dat oneerlijke concurrentie met de brasserie om de hoek. Of overheden die publieke ruimtes verhuren voor privé feesten en daarbij de catering verzorgen. Recent zijn er ook veel klachten over de verhuur van onroerend goed door de leegstand van kantoren. Als overheden gemeente- of provinciehuizen gaan onderverhuren, is dat dan in concurrentie met commerciële verhuurders? Ook het gebruik van statistische gegevens kan eronder vallen. Overheden kunnen concurreren met private partijen die ook databases opbouwen of kaarten ontwikkelen, kijk bijvoorbeeld naar het KNMI.’

Er zijn uitzonderingen. De regels gelden niet voor lager en hoger onderwijs en voor de publieke omroep. Waarom eigenlijk niet?  En zijn er nog meer uitzonderingen?
‘Voor de publieke omroep en het onderwijs bestaan al heel veel regels om oneerlijke concurrentie te voorkomen. Sociale werkplaatsen vallen er ook buiten.’

Ook uitgezonderd zijn economische activiteiten die de overheid in het algemeen belang uitvoert of waar sprake is van staatssteun? Heeft u een voorbeeld?
‘Het kan zijn dat in een bibliotheek in een dorp dvd-verhuur plaatsvindt, maar dat het doel is om bewoners toegang te bieden tot de faciliteiten. Een overheid kan van mening zijn dat dit in het algemeen belang is. Of een koffiefaciliteit voor ouderen of een braderie in een gemeentehuis, waar je een drankje wilt schenken.’

Hoe verhoudt die uitzondering voor staatssteun zich tot de gedragsregel dat overheden eigen overheidsbedrijven niet mochten bevoordelen?
‘De wetgever heeft dubbelingen in het toezicht willen voorkomen. In alle gevallen is bevoordeling van overheidsbedrijven niet toegestaan. Een voorbeeld van staatssteun is als de overheid “zachte” leningen uitgeeft aan Schiphol, vanwege de interstatelijke concurrentie. Het gaat hier om grotere cases waar nationale politiek achter zit.’

U zei tegen het FD dat invallen bij overheden mogelijk, maar niet waarschijnlijk zijn.
‘Formeel kan het wel. Als we iets constateren, zullen we het gedurende de overgangstermijn ook zeggen. Als er daarna niets gebeurt, zullen we doorpakken. Of we daarvoor een inval nodig hebben is de vraag. Als het nodig is zullen we een last onder dwangsom opleggen. Het is aan die overheid of ze het zo ver laten komen. Ik verwacht niet dat we zo’n paardenmiddel snel zullen gebruiken.’

U wilt eerder een gedragsverandering bewerkstelligen bij de overheid. Maar dat is juist daar toch heel moeilijk?
'Nou, misschien moeten we bij een echt groot probleem een paar keer goed doorpakken. Als je dat een paar keer doet, weten overheden waartoe je bereid bent en dan heeft dat wel een gedragsverandering tot gevolg.’
 

Er zijn drie manieren om een klacht in te dienen: bij de overheid, bij de NMa of bij de rechter. Hoeveel klachten verwacht u?
‘De komende twee jaar zullen we vooral voorlichten en inventariseren, maar we zien nu al dagelijks klachten binnenkomen. Klachten zijn leads voor ons, maar we kunnen ook spontaan tot actie overgaan. De rechter zal uitspraak doen in zaken waar het algemeen belang moet worden beoordeeld. Tegen deze uitspraak kan een ondernemer bezwaar maken. De omvang van het aantal gevallen is moeilijk in te schatten. Het zou best kunnen dat er veel nieuwe gevallen zijn en dan trekt de ACM ten strijde.’