Verkiezingen: veel te weinig geld naar gemeenten

Politieke partijen die deze maand aan de Kamerverkiezingen meedoen, willen stuk voor stuk meer geld in het gemeentefonds stoppen. Zij hopen dat gemeenten een deel van dat extra rijksgeld besteden aan de jeugdzorg en de Wmo. Bij vrijwel alle partijen gaat het om bedragen die bij lange na niet het bedrag benaderen dat gemeenten zeggen nodig te hebben om hun taken naar behoren te kunnen uitvoeren. Uitzondering is de PvdA, die jaarlijks vier miljard euro aan het gemeentefonds wil toevoegen.   

Doorrekening

Dat kan worden geconcludeerd uit doorrekening van tien partijprogramma’s door het Centraal Planbureau (CPB). Die doorrekening − ‘Keuzes in Kaart 2022-2025’ − geeft een overzicht van de budgettaire en de economische gevolgen van de beleidskeuzes van tien partijen. Het gaat om de vier regeringsfracties VVD, CDA, D66 en ChristenUnie en om de oppositiepartijen GroenLinks, PvdA, SP, SGP, DENK en 50Plus. De doorrekening is maandag gepresenteerd.

 

Nieuwe taken

Naast verruiming van het gemeentefonds, wil een aantal partijen af van de inkomensonafhankelijke eigen bijdrage voor Wmo-voorzieningen. Dat levert gemeenten wat geld op. Ook met de mogelijkheid extra lokale belastingen te heffen, kunnen gemeenten hun kas een beetje spekken. Gemeenten moeten wat een aantal partijen betreft de ozb verhogen. Die extra opbrengst mogen ze echter niet in eigen zak steken, maar wordt afgeroomd via het gemeentefonds. Een aantal partijen wil ook nieuwe taken naar gemeenten overdragen, of taken intensiveren, waarvoor extra rijksgeld naar gemeenten toe moet. Het gaat bijvoorbeeld om de uitbreiding van het aantal beschutte werkplekken.

 

Grotere koek

In gemeenteland gaan verschillende bedragen rond die gemeenten nodig hebben voor het uitvoeren van hun taken, zonder verder te bezuinigen en/of dieper in het voorzieningenniveau te moeten snijden. VNG-directeur Leonard Geluk had het vorig in een interview in Binnenlands Bestuur over een bedrag van zo’n 3 miljard euro: een miljard opschalingskorting, een miljard voor het sociaal domein en de kosten voor de uitvoering van onder meer het Klimaatakkoord. Tijdens de Algemene Ledenvergadering van de VNG, medio vorige maand, werd door onder meer door Raden in Verzet gesproken over minimaal twee miljard. Dat minimale bedrag hadden ook gemeenten voor ogen die vorig jaar onder de noemer #gemeenteninnood actievoerden voor meer geld. Voor alle gemeenten die hopen en rekenen op een forse ‘vergroting van de koek’ zijn de verkiezingsprogramma’s van negen van de tien partijen teleurstellend, en alleen die van de PvdA hoopgevend. Maar alleen de PvdA kan, los van de verkiezingsuitslag, het tij niet keren.

 

Vier miljard

De sociaaldemocraten willen het gemeentefonds het meest fors verhogen: met vier miljard euro. Hoewel gemeenten beleidsvrijheid hebben om de algemene uitkering van het gemeentefonds naar eigen inzicht te besteden, hoopt de PvdA dat gemeenten van die vier miljard er 1,6 miljard aan Wmo/jeugdzorg gaan besteden. D66 volgt met een ophoging van het gemeentefonds met 1,6 miljard euro, waarvan 0,6 is beoogd voor de Wmo/jeugdzorg. De partij wil dat de jeugd-ggz uit de Jeugdwet wordt gehaald en naar de Zorgverzekeringswet (Zvw) wordt overgeheveld. Per saldo houden gemeenten aan die operatie 200 miljoen over. Weer iets minder (1,2 miljard euro) wil de ChristenUnie aan het gemeentefonds toevoegen, waarvan de partij hoopt dat gemeenten daar een half miljard van aan de Wmo/jeugdzorg spenderen.     

 

VVD en CDA: half miljard

GroenLinks en SP willen beiden het gemeentefonds met 1 miljard euro laten groeien, waarvan ze willen dat er 0,4 miljard van aan de Wmo/jeugdzorg wordt besteed. DENK en 50PLUS denken aan een ophoging van 0,7 miljard, waarvan 0,3 miljard voor de Wmo/jeugdzorg. Twee van de vier regeringsfracties (VVD en CDA) willen beiden een half miljard aan het gemeentefonds toevoegen, waarvan 0,2 miljard voor de Wmo/jeugdzorg is beoogd. Hekkensluiter is de SGP die 400 miljoen euro extra overheeft voor gemeenten, waarvan wat de SGP betreft de helft moet worden besteed aan de Wmo/jeugdzorg.

 

Eigen bijdrage Wmo

Een aantal partijen wil af van het Wmo-abonnementstarief en daarvoor in de plaats weer een inkomensafhankelijke eigen bijdrage voor Wmo-voorzieningen invoeren. Zoals D66, die een inkomensafhankelijke eigen bijdrage in de Wmo met een vermogensinkomensbijtelling van vier procent wil invoeren. Dat leidt tot een ombuiging van 300 miljoen euro. De helft daarvan wordt op het gemeentefonds ingehouden; 150 miljoen mogen gemeenten op hun rekening bijschrijven. Ook de ChristenUnie, PvdA en SGP willen het abonnementstarief vervangen door een inkomensafhankelijke eigen bijdrage met een vermogensinkomensbijtelling van respectievelijk tien, acht en vier procent. Net zoals D66 wil, gaat de helft van de ombuiging naar gemeenten en wordt de andere helft op het gemeentefonds ingehouden.

 

Uitbreiding beschutte werkplekken

Onder meer D66, ChristenUnie, PvdA, GroenLinks en DENK willen de kostendelersnorm afschaffen. Daar moet het rijk 0,3 miljard euro voor vrijmaken. Acht van de tien partijen van wie het verkiezingsprogramma door het CPB is doorgerekend, willen meer mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk helpen. Het gaat om VVD, CDA, D66, GroenLinks, SP, PvdA, DENK en 50PLUS. Zij willen het aantal beschutte werkplekken met 20.000 uitbreiden. Daarvoor moet het rijk zo’n 0,5 tot 0,6 miljard euro extra voor uittrekken en naar gemeenten overmaken. Een aantal partijen wil een quotum voor doelgroepbanen invoeren. De PvdA heeft daarbij acht procent in gedachten; VVD, CDA, GroenLinks, ChristenUnie en DENK vijf procent. Bij een quotum van acht procent betekent dat een lastenverzwaring van 0,4 miljard euro.

 

OZB moet omhoog

De VVD, CDA en SGP willen niets veranderen aan de lokale lasten. De ChristenUnie verhoogt de lokale lasten taakstellend met 4 miljard euro; gemeenten moet hun onroerendezaakbelasting (ozb) verhogen. DENK wil dat ook doen, maar dan voor een taakstellend bedrag van 1,2 miljard. De opbrengsten van die ozb-verhoging worden afgeroomd van het gemeentefonds. 50PLUS verlaagt de lokale lasten met een half miljard en verhoogt het gemeentefonds ter compensatie met datzelfde bedrag.

 

Betere salariëring Wmo en jeugdzorg

Een groot aantal partijen wil een bestuurlijk akkoord afsluiten om de lonen van onder meer werknemers in de Wmo en de jeugdzorg te verhogen. Dat gaat niet af van het beoogde extra geld voor de Wmo/jeugdzorg. Als hiertoe wordt besloten, moet daarvoor extra rijksgeld aan het gemeentefonds worden toegevoegd.