'Ze lijken wel stokdoof in Den Haag’

De voorgestelde verruiming van het gemeentefonds door onder meer VVD en CDA (plus 0,5 miljard) is ‘niet realistisch’ en volstrekt onvoldoende voor gemeenten. Dat stelt VNG-directeur Leonard Geluk. Diverse wethouders laten weten zwaar teleurgesteld in de landelijke partijen te zijn. ‘Ze lijken wel stokdoof in Den Haag.’

Schamel bedrag

‘Schrijnend’, noemt VVD-wethouder Ria Boere (financiën) uit Krimpenerwaard de ‘schamele’ 500 miljoen euro die haar eigen partij aan het gemeentefonds wil toevoegen. ‘Ik ben zwaar teleurgesteld in mijn eigen partij.’ ‘Het is positief dat er bij alle partijen meer aandacht is voor de financiële positie van gemeenten, maar per saldo is het teleurstellend wat partijen bieden, met name VVD en CDA’, stelt wethouder Rob Jonkman (financiën, ChristenUnie) uit Opsterland. De Apeldoornse GroenLinks-wethouder Detlev Cziesso (financiën) houdt zich wat op de vlakte. ‘Het is goed om te zien dat partijen het financiële probleem van gemeenten zien en bereid zijn om extra geld voor de uitvoering beschikbaar te stellen. Ik hoop dat we daar straks na de kabinetsonderhandelingen het resultaat van zien.’ PvdA-wethouder Marinka Mulder (financiën) uit Renkum is blij ‘dat er in ieder geval een partij is die de noodzaak tot forse ophoging ziet.’ Haar eigen partij wil 4 miljard euro aan het gemeentefonds toevoegen.

 

Doorrekening CPB

De VNG-directeur en de wethouders reageren daarmee op de doorrekening van het Centraal Planbureau (CPB) van tien verkiezingsprogramma’s. Stuk voor stuk willen de tien landelijke partijen dat het gemeentefonds wordt verruimd, maar de bedragen die ze daar de komende kabinetsperiode voor willen uittrekken, variëren enorm. SGP (plus 0,4 miljard) en VVD en CDA hebben het minst (extra) over voor gemeenten, PvdA wil 4 miljard aan het gemeentefonds toevoegen. De ChristenUnie en GroenLinks bevinden zich met respectievelijk 1,2 miljard euro en 1 miljard euro in de middenmoot.

 

Gaten moeten gedicht

‘Het is goed dat er in de volle breedte het besef is dat gemeenten meer geld moeten krijgen. Maar als het die half miljard euro wordt die VVD en CDA voor ogen hebben, kunnen we er als gemeenten niet mee uit de voeten’, stelt Geluk. ‘Lees het AEF-rapport over het tekort van 1,7 miljard euro op jeugdzorg. Dan kom je er niet met een half miljard.’ Dan is er nog de opschalingskorting die wat Geluk betreft helemaal van tafel moet (1 miljard), en niet te vergeten de nieuwe taken die gemeenten staan te wachten op het gebied van onder meer woningbouw en energietransitie. ‘Het gat dat geslagen is (tekorten jeugdzorg, red), moet worden gedicht. Het lopende gat (de opschalingskorting, red) ook. Er moet daarnaast geen nieuw gat ontstaan.’

 

Onder de maat

‘We willen zeker twee miljard euro en dan overvragen we niet’, stelt Jonkman, initiatiefnemer van de vorig jaar gestarte actie #gemeenteninnood. De half miljard van VVD en CDA vindt hij ver onder de maat. De 1,2 miljard van zijn eigen ChristenUnie lijkt er meer op, maar is nog steeds onvoldoende. ‘Ik heb het proberen op te hogen.’ Hij vestigt zijn hoop op enkele passages uit het verkiezingsprogramma van zijn partij, waarin staat dat het budget voor gemeenten volgend moet zijn op de taken die ze hebben of krijgen, dat de opschalingskorting moet worden afgeschaft en dat er een passende vergoeding voor het sociaal domein moet worden geregeld. ‘Helaas zijn wij als ChristenUnie te klein om bij de formatie echt het verschil te kunnen maken. Ik hoop dat andere partijen de VVD en CDA ervan weten te overtuigen dat er echt meer geld naar gemeenten moet.’

Dat vindt ook CU-wethouder Johan Hamster van Stadskanaal. Met name bij de VVD, de partij die waarschijnlijk de grootste is na de verkiezingen, lijkt niet het gevoel aanwezig dat er wat aan de hand is bij gemeenten.' Maar ook met de 1,2 miljard van zijn eigen partij voor sec het gemeentefonds, zijn de gemeenten volgens hem niet uit de brand. 'Een leuk begin', zegt hij. 'Maar nodig is ook dat de tekorten in het sociaal domein teniet worden gedaan. Dan komen we in de buurt van waar we moeten zijn.'

 

Geen voeten in de klei

Uitermate fel is VVD-wethouder Ria Boere. ‘De landelijke partijen staan veel te ver weg van de werkelijkheid. Ze staan niet met de voeten in de klei. ‘Den Haag’ weet gewoon niet wat er bij gemeenten speelt’, fulmineert Boere. Onder meer haar gemeente diende op de laatste algemene ledenvergadering van de VNG van vorige maand een motie in waarin werd gepleit voor afschaffing van de opschalingskorting en het Wmo-abonnementstarief (of compensatie van het nadeel) en structureel 1,7 miljard euro extra voor de jeugdzorg. Die motie werd massaal aanvaard.

 

Stokdoof

Hoewel PvdA-wethouder Mulder – initiatiefnemer van #stoplokalebezuinigingen – blij is met de insteek van haar eigen partij, snapt ze niet waarom bij de meeste andere landelijke partijen het schijnbaar nog steeds niet is doorgedrongen dat het water bij gemeenten aan de lippen staat. ‘De afgelopen maanden hebben wethouders van alle kleuren zich voor extra geld ingezet.’ Het stoort haar dat veel partijen zeggen dat het lokaal bestuur zo belangrijk is, maar er vervolgens onvoldoende budget bijdoen. Dat stelt ook Boere. ‘Mijn eigen partij zegt dat gemeenten nodig zijn voor een sterk Nederland. Dan moet je niet met die schamele half miljard komen.’ Ze is ten einde raad. ‘Wat kunnen we nog doen, na alle acties en al die moties? Staken kunnen we niet, de barricades opgaan wel. Gaan we ons gemeente kapot bezuinigen of gaan we een niet-sluitende begroting indienen. Ze lijken wel stokdoof in Den Haag.’

 

Scherpe koers nadert finish

De ‘scherpe koers’ die de VNG-directeur elf maanden geleden bij zijn aantreden heeft ingezet, nadert de finish, stelt Geluk. Als gemeenten er onvoldoende geld bijkrijgen, gaan ze nog nader te bepalen taken niet meer uitvoeren. ‘We hebben zeker het laatste jaar voldoende signalen afgegeven dat er een substantieel bedrag bij moet.’ Als gemeenten er geen geld bij krijgen, kunnen ze zeker geen nieuwe taken oppakken. ‘Zonder benzine in je motor kun je niet rijden.’ En ja, gemeenten moeten zelf ook hun verantwoordelijkheid pakken, door bijvoorbeeld te innoveren in het sociaal domein, benadrukt Geluk. Maar ook dat levert niet meteen geld, dus lucht voor gemeenten op. Op het VNG-congres van juni moeten over de te schrappen taken gezamenlijk knopen worden doorgehakt.

 

‘Het wordt menens’

Komende maand wordt echter ook een spannende. Duidelijk moet worden wat de mix aan middelen en maatregelen wordt die het kabinet voor ogen heeft om het jeugdzorgstelsel houdbaar te krijgen. Die duidelijkheid zou eigenlijk vorige maand komen, maar er wordt nog stevig gebroed. Als het kabinetsvoorstel gemeenten onvoldoende vertrouwen in een goede afloop geeft, wordt arbitrage ingezet. Ook kan worden gekozen voor een gesprek met een bredere kabinetsdelegatie, waarbij demissionair premier Mark Rutte zal aanschuiven. Als wordt gekozen voor arbitrage is er voor 1 mei duidelijkheid voor gemeenten. Als het allemaal op niets uitloopt, wordt het VNG-congres van medio juni een spannende. ‘Het wordt nu menens.’