Coronabonussen: grazie mille, ciao!

Miljardenfraudes met bouwbonussen in Italië doen het ergste vrezen voor wat er met de vele Brusselse euro’s aan coronaherstelgelden voor dat land gaat gebeuren. ‘Als een bonus te genereus is, trekt hij ook bedriegers aan.’

Werken aan spookpanden; nooit gestarte herstructurering; valse facturen; niet-bestaande controles. Geld dat in Cyprus of Dubai belandde en werd omgezet in edelmetaal of in cryptocurrencies zoals bitcoin of ethereum.

Georganiseerde misdaad

Op een totaal van 38,4 miljard euro bleek er in Italië voor zo’n slordige 4,4 miljard euro aan fraude gepleegd op door de staat in het leven geroepen renovatieregelingen voor huiseigenaren. Die waren bedoeld om de door corona-lockdowns volledig tot stilstand gekomen bouwsector weer leven in te blazen. Dankzij overheidscontroles lekte de toekenning van niet-bestaande belastingkredieten vorig najaar uit. ‘Een verontrustend beeld, waarin de georganiseerde misdaad geen enkele moeite had zich te nestelen’, aldus Ernesto Maria Ruffini, directeur van de Italiaanse belastingdienst.

Niet alleen de media in Italië stonden bol van de beschamende flessentrekkerij, ook in Nederland was het even groot nieuws onder de noemer geknoei met Europese subsidies. Om een misverstand uit de wereld te helpen: de bonussen, die huiseigenaren helpen bij renovaties, maakten niet allemaal deel uit van de financiering in het kader van het Europese coronaherstelplan. Maar fraude met overheidsgeld was het zeker.

Gevelrestauratie

De kern van de zaak: de belastingvoordelen die huiseigenaren krijgen door hun woning te renoveren, kunnen ook als betaling worden gebruikt. Een wet uit 2020 biedt de mogelijkheid te kiezen voor de verkoop of een korting op de factuur van de belastingaftrek die is bestemd voor maatregelen met betrekking tot maatschappelijk erfgoed en het herstel ervan, de verbetering van de energie-efficiëntie, anti-seismische maatregelen, gevelrestauratie en de installatie van elektrische laadpalen.

Het fraudecircuit werd in hoofdzaak op gang gebracht door een mogelijkheid: het meermaals — onbeperkt — toekennen van kredieten. De kredieten kunnen namelijk door de rechthebbende eigenaren van onroerend goed worden verhandeld, in feite door ze aan derden te verkopen, of door ze te verrekenen met de facturen van hun eigen leveranciers. Daardoor worden de kosten van de verbeteringen aan het onroerend goed in feite door de Italiaanse schatkist betaald. Dat triggerde de criminele vindingrijkheid van gewetenloze bedrijven en particulieren.

De geregistreerde fraudes bij het overdragen van belastingvoordelen hadden betrekking op de gevelbonus, de ecobonus, de lease­winkelbonus, de seismische bonus, en de zogeheten Superbonus 110. De misdrijven hadden vooral betrekking op belastingvoordelen, waarvoor volgens de 2020-wet geen voorafgaande controle was vereist.

Verlammende werking

Slechts 3 procent van de fraudegevallen heeft betrekking op de Superbonus 110, die werd ingevoerd in 2020 voor de energierenovatie van openbare en particuliere gebouwen. In dat mede door Brussel gefinancierde herstelplan is 15 miljard uitgetrokken voor de efficiëntie en renovatie van gebouwen.

De procedure voor het aanvragen van de Superbonus is complex en omvat de tussenkomst van professionele partijen, die elkaar controleren. Met name is een rol weggelegd voor de zogeheten ‘verdediger’, die de gevraagde prijzen moet controleren en valideren door ze te vergelijken met de officiële adviesprijzen. Duidelijk is dat de ingewikkelde procedure enerzijds de kans op fraude verkleint en anderzijds een verlammende werking kan hebben op de vastgoedsector die op weg is naar verduurzaming. ‘De grote fraude was al beteugeld met een anti-fraude decreet van november 2021, dat een speciaal goedkeuringsvisum en certificering ook voor de andere bonussen — niet alleen de Superbonus 110 — invoerde. Maar dat decreet kwam nadat het kalf al verdronken was. Het probleem is wat in het voorgaande jaar niet is gedaan’, verklaarde Pasquale Saggese van de Nationale Stichting van Accountants.

Strafrechtelijke sancties

Er werden ook enkele correcties aangebracht. Het krediet kan niet meer worden opgeknipt. Daarvoor werd een unieke identificatiecode van het toegekende krediet ingevoerd om de traceerbaarheid mogelijk te maken. Een andere wijziging betreft de invoering van strafrechtelijke sancties voor de technici die betrokken zijn bij gecertificeerde verklaringen: wie geen relevante informatie verstrekt over de technische vereisten van het interventieproject of over de daadwerkelijke uitvoering ervan, of de juistheid van de uitgaven valselijk certificeert,
zal worden gestraft.

Prijsopdrijving

‘Het nieuwe decreet is een stap vooruit in het beteugelen van het gebruik van de bonuscertificaten als een vorm van ‘belastinggeld’, maar op zich voorkomt het geen fraude’, zegt Carlo Cottarelli, directeur van het Observatorium voor Overheidsrekeningen van de Katholieke Universiteit van Milaan. ‘Het voorkomt evenmin het kernprobleem dat zich bij deze genereuze bonus voordoet: een te grote druk op een beperkte bouwcapaciteit met prijsopdrijving als gevolg.’

Hoeveel mensen nog zullen proberen te frauderen? Om de belastingmisdrijven aan banden te leggen, zou de regering kunnen overwegen de vrijgevigheid te verminderen, zoals zij voor de gevelbonus heeft gedaan (van 90 naar 60 procent). Dit geheel in de lijn die Cotarelli propageert: ‘Als een bonus te genereus is, trekt hij ook bedriegers aan.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 9 van deze week.