Hoera hij is er weer!

Het NRC Handelsblad troefde hem vorig weekeinde af en verdiende er waarschijnlijk een paar centen mee via een hogere oplage maar verspeelde ook aanzien. Juridisch bezien is de miljoenennota ‘papier’, meer niet. Het is geen besluitvormingsdocument zoals een begrotingswet. Die kun je amenderen, wegstemmen of goedkeuren. Een wet creëert rechten, plichten of anderszins. Die status ontbeert de miljoenennota. Maar het is wel een stapel papier waar veel aan wordt opgehangen.

Al 102 jaar verwoordt de miljoenennota de financiële visie op heden en toekomst van het zittende kabinet. Tot 1906 werd er slechts een miljoenenrede door de minister van Financiën uitgesproken, vanaf toen is de rede vervangen door geschreven teksten met steeds dikkere bijlagen vol cijfers. De viering van ‘honderd jaar miljoenennota’ leverde zelfs een mooi boekje op van voormalige Financiën-topambtenaar Jan Postma. Stabiel is de inhoud van de miljoenennota niet. In de loop der jaren kwamen en gingen thema’s en bijlagen. Onderwerpen als financieel management verdwenen bijvoorbeeld, er kwamen meer internationale en vooral Europese getinte beschouwingen voor in de plaats.

Vrolijk stemmend is altijd weer hoe de ambtenaren van Financiën internationale statistieken van IMF, OESO of Europese Centrale Bank weten op te snorren die onderstrepen dat het gekozen beleid ofwel hard nodig is - omdat we Europees bezien ergens laag op scoren - ofwel bevestigen dat het ingezette beleid goed uitpakt en we er vooral mee moeten doorgaan. Als er geen Europese statistieken te vinden waren, werd in andere jaren rustig Amerika of zelfs exotische landen Singapore opgevoerd als inspiratiebron of referentiekader.

Sommige cijferbijlagen zijn en blijven vrijwel onbegrijpelijk, zoals de verticale toelichting. Maar de enkelen die ze proberen te doorgronden of zelfs denken te snappen smullen ervan. In deze bijlage is te lezen hoe mee- en tegenvallers zijn herverdeeld tussen beleidsterreinen en in welke mate de minister van Financiën meevallers heeft ‘ingepikt’. Feinkost voor de liefhebber, een modern soort Kremlinwatching hoe sterk Bos staat tegenover vakministers. Wat verbaast is dat door de tijd heen de miljoenennota het dragende document is geworden ook bij de grote algemene politieke beschouwingen. De minister-president dreigt bijna onzichtbaar te worden door alle aandacht voor Bos’ miljoenennota enerzijds en de door de koningin uitgesproken troonrede anderzijds.

Dat je aan het uitventen van de miljoenennota kunt verdienen - zoals het NRC Handelsblad nu - bleek overigens op een andere wijze al tijdens mijn studiejaren. De toenmalig hoogleraar Jo Ritzen had de nota voorgeschreven als verplichte kost voor het college Openbare Financiën. Voor studenten was het echter een dure maar weinig duurzame aanschaf. Tot een slimme student ontdekte dat Financiën bereid was op aanvraag hem dozen vol miljoenennota’s te verzenden ‘voor onderwijsdoeleinden’. Waarna ze vervolgens in de collegezaal voor een paar gulden werden verhandeld. Zo zie je maar weer, de miljoenennota is niet alleen leesbaar en leerzaam, je kunt er zelfs wat aan overhouden.