Onderzoek explosieven kan efficiënter

Gemeenten besteden ongeveer 30 miljoen euro per jaar aan onderzoek naar explosieven. Dat moet voor minder. En dat kan ook voor minder, wijst onderzoek in opdracht van Rijkswaterstaat uit.

Ongevallen zijn vermijdbaar
Elk jaar krijgt de Explosieven Opruimingsdienst (EOD) 2000 meldingen voor het ruimen van conventionele explosieven in bouwputten. In totaal gaat het om 50 duizend explosieven. Voor het begin van een bouwproject is lang niet altijd duidelijk of er explosieven in de grond zitten. Een opdrachtgever is verplicht veiligheidsrisico’s door te geven aan opdrachtnemers, zodat die daar in de bieding rekening mee kunnen houden. Ongevallen met explosief materiaal zijn vermijdbaar door de juiste veiligheidsmaatregelen te nemen. Maar omdat niet overal explosieven in de grond zitten, worden speurwerk en opsporing snel inefficiënte processen.

Huidige methode peperduur
Uit het onderzoek, uitgevoerd door Maarten Dijkstra van de TU Delft, blijkt dat dit efficiënter kan door een risicogestuurde benadering. ‘Nu worden weilanden omgeploegd en wordt in de grond geboord. Dat is peperduur. Als we data uit vorig onderzoek beter opslaan en registreren, dan hoeft dat niet meer’, aldus adviseur veiligheid Tom Doppenberg van Rijkswaterstaat. ‘Je hoeft dat dan alleen te doen in risicogebieden als Schiphol of Arnhem en in mindere mate in Friesland.’

Twijfel over broninterpretaties
Nu wordt eerst een vooronderzoek uitgevoerd dat gebruikt maakt van broninterpretaties, zoals luchtfoto’s uit de Tweede Wereldoorlog en documenten uit het Nationaal Archief. Als het gebied verdacht blijkt kan een risicoanalyse worden uitgevoerd en volgt een aanbeveling voor een detectiemethode. Als objecten zijn gedetecteerd en het om een conventioneel explosief blijkt te gaan wordt de EOD ingeschakeld. De gemeente moet dit proces goedkeuren en blijft eindverantwoordelijk voor de veiligheid in de gemeente. In de praktijk is vaak aanvullend onderzoek nodig, omdat broninterpretaties in twijfel worden getrokken of onduidelijkheid bestaat over gebruikte detectiemethoden en conclusies uit het vooronderzoek.

Meer professionaliteit mag worden verwacht
Door de methode waarop op dit moment vooronderzoek wordt uitgevoerd is de uitkomst sterk afhankelijk van de uitvoerder van het onderzoek. Doppenberg beaamt dat gezien de lange tijd dat al naar explosieven wordt gezocht wel meer professionaliteit mag worden: ‘Verschillende bureaus trokken verschillende conclusies. Dat komt omdat ook niet-gecertificeerde bedrijven werden ingehuurd. We gaan nu alleen nog met gecertificeerde bedrijven werken.’ Verschil ontstond onder meer door verschil in bronnen. ‘Dan krijg je ook verschillende uitkomsten. We willen nu vastleggen welke archieven worden gebruikt.’ Verder zijn data van uitgevoerd vooronderzoek en gevonden explosieven nooit centraal vastgelegd. ‘Er was geen gemene deler, dus is de data niet bewaard.’

Miljoenen besparen
Uit het onderzoek blijkt dat bij 14 procent van de Rijkswaterstaatprojecten conventionele explosieven worden gevonden, maar onduidelijk is hoeveel procent daarvan daadwerkelijk zou detoneren bij bouwwerkzaamheden. Conclusie van het onderzoek is dat het onderzoeksproces wel effectief is, maar niet efficiënt. Kosten van Rijkswaterstaat, waterschappen en ProRail kwamen niet naar voren in het onderzoek, maar bekend is dat gemeenten jaarlijks ongeveer 30 miljoen aan dit onderwerp besteden. ‘Een aantal projecten zijn onderzocht en als je kijkt naar de detectieprojecten, dan kunnen tienduizenden tot miljoenen euro’s worden bespaard door de risicogestuurde benadering.’

Veel ontstekers steeds ongevoeliger
In plaats van een kwalitatieve analyse zou dan een kwantitatieve methode moeten worden toegepast. Het risico moet dan niet zijn het aantreffen van een explosief, maar mogelijke ongevallen of schade als gevolg van detonatie. ‘In ons rapport blijkt dat de meeste ontstekers die in Nederland zijn gebruikt steeds ongevoeliger worden. Overige ontstekers worden steeds ongevoeliger en dus minder risico met zich meebrengen.’

Weerstand bij bouwbedrijven
Maar nu zijn gegevens voor een goed onderbouwde kwantitatieve risicoanalyse nog niet beschikbaar. Hiervoor moeten gegevens over vooronderzoek en opsporing lange tijd worden gedocumenteerd. Door het risico te bepalen is in de toekomst minder onderzoek mogelijk. Maar dan moet wel rekening worden gehouden met weerstand vanuit de bouwsector. ‘Het is al een krimpende sector. Zij hebben nog geen kennis op dit gebied en veranderen doet nu eenmaal pijn.’

Politiek besluit of risico acceptabel is
Ook maatschappelijke weerstand kan invloed hebben. Het is een politiek besluit of het risico wel of niet acceptabel is, staat in het onderzoek. De studie concludeert dat het aantreffen van conventionele explosieven nu als risico wordt gezien en niet het daadwerkelijk exploderen. Door uit te gaan van voldoende data kan volgens het onderzoek een risicogestuurde benadering een optimale verdeling tussen veiligheid en kosten realiseren.