ROB: ‘Decentrale overheden te vaak financieel sluitstuk regeerakkoord’

Het rijk heeft de onhebbelijke gewoonte provincies en gemeenten stiefmoederlijk te behandelen. Maar al te vaak worden ze bij een kabinetsformatie in een financiële bijlage bij het regeerakkoord ingeboekt. ‘Als waren zij ministeriële begrotingen.’

Onvoldoende besef

Dat stelt voorzitter Han Polman van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in een essay in Binnenlands Bestuur. Hij noemt het zorgelijk dat het rijk naar de medeoverheden kijkt alsof ze één van de maatschappelijke partners zijn waarmee moet worden onderhandeld. ‘Dat is strijdig met de ambitie om als één overheid te functioneren. Het lijkt soms wel alsof op rijksniveau onvoldoende besef is dat gemeenten, provincies en waterschappen democratisch gekozen organen zijn die onderdeel zijn van onze democratische rechtsstaat. Met onderdelen van die rechtsstaat ‘onderhandel’ je niet, maar voer je op overeenstemming gericht overleg’, aldus Polman.

De ROB-voorzitter, tevens commissaris van de koning in Zeeland, ziet tot zijn ongenoegen dat decentrale overheden bij een kabinetsformatie vaak in een financiële bijlage bij het regeerakkoord ingeboekt. Ook dit keer dreigen de financiële gevolgen voor decentrale overheden volgens hem pas aan het eind bij de doorrekening van de kabinetsplannen in beeld te komen: decentrale overheden als financieel sluitstuk bij een nieuw regeerakkoord.

Begerige blik

Bijkomend gevaar is volgens Polman dat Den Haag dan een begerige blik werpt op de gelden voor decentrale overheden om de sommetjes voor het rijk alsnog kloppend te maken door links- of rechtsom wat geld vrij te spelen. ‘Vol verwachting, hoop of angst kijken de koepels van decentrale overheden net als bedrijven en maatschappelijke instellingen dan ook uit in hoeverre hun lobby door de politieke partijen is gehonoreerd. Maar deze werkwijze verhoudt zich niet tot het feit dat gemeenten en provincies behoren tot onze formele democratie.’

Grote schade

Wat decentrale overheden nu nodig hebben, zijn stabiele bestuurlijke en financiële verhoudingen: meerjarige zekerheid en een bekostiging die rekening houdt met de mogelijkheden om binnen kaders eigen keuzes te maken. Anders lopen decentrale overheden het financiële risico dat de gevolgen van rijksbeleid op hen worden afgewenteld. Opgaven als zorg, wonen klimaat, infrastructuur, Openbaar Vervoer en natuur boeken alleen vooruitgang met een nieuw bestuurlijk en financieel bouwwerk voor samenwerking tussen de overheden. Polman: ‘Strijd over taken, bevoegdheden en financiën tussen de centrale overheid en de medeoverheden leidt tot grote schade: werk blijft liggen, de interbestuurlijke verhoudingen verharden, en het vertrouwen van burgers in de overheid neemt verder af.’

Bestuursakkoord

Hij pleit ervoor bij de start van een nieuwe regeerperiode een bestuursakkoord overeen te komen, met daarin eerst en vooral interbestuurlijke en financiële spelregels waar overheden zich aan gebonden weten. Stabiele bestuurlijke en financiële verhoudingen tussen rijk en decentrale overheden zijn voor opgaven die een lange termijn perspectief vereisen onontbeerlijk.

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 4 van deze week.