Weinig zicht op doelmatigheid decentralisaties

Uit evaluaties van eerdere decentralisaties blijkt dat er geen tot weinig aandacht is voor doelmatigheid. Het meten ervan wordt bovendien bemoeilijkt door de vele beleidswijzigingen.

Dat blijkt uit onderzoek van het Zijlstra Center in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Het betreft een tussenrapportage van een groot onderzoek naar de zogeheten macrodoelmatigheid van decentralisaties. In de tussenrapportage wordt een stand van zaken gegeven van de inzichten uit de evaluaties van eerdere decentralisaties voor 2015. In de afgelopen decennia werden bijvoorbeeld de Wet voorziening gehandicapten, de onderwijshuisvesting, de bijstand en huishoudelijke hulp overgedragen van het rijk naar de gemeenten.

Gemeentefonds

De onderzoekers stellen dat in de evaluaties van die eerdere decentralisaties weinig aandacht is voor doelmatigheid. In de regel vond de decentralisatie plaats door een toevoeging aan de algemene uitkering van het gemeentefonds, zodat gemeenten in principe bestedingsvrijheid kregen. In een aantal gevallen werd na verloop van tijd die vrijheid echter weer ingeperkt. Ook werd bij één decentralisatie – de onderwijshuisvesting – de uitkering naderhand gekort vanwege mogelijke onderbesteding. ‘Vanuit het oogpunt van doelmatigheid kunnen hierbij vraagtekens worden geplaatst. Immers gemeenten met onderbesteding hebben minder problemen om deze korting op te vangen dan gemeenten die dit geld hebben uitgegeven’, aldus de onderzoekers van het Zijlstra Center.

Beleidswijzigingen

Wat het verder lastig maakt de doelmatigheid van decentralisaties te meten, is dat ze vaak ten prooi blijken te vallen aan aanpalende regelgeving en een wijziging van het beleid. Het verband van  doelmatigheid en decentralisatie is dan volgens de onderzoekers – voor zover na te gaan voor de Nederlandse context – nooit systematisch onderzocht.

Monitoren sociaal domein

De onderzoekers, onder leiding van VU-hoogleraar bestuur en economie Raymond Gradus, verwachten overigens dat de decentralisaties van 2015 op het gebied van jeugd, werk en zorg meer mogelijkheden tot analyse van de doelmatigheid bieden, omdat meer systematische gegevens beschikbaar komen. Er worden diverse monitors ontwikkeld, zoals de stapelingsmonitor van KING waarin de gegevens van het gebruik van 48 regelingen uit het sociaal domein voor alle  gemeenten per wijk zijn opgenomen. Ook de G32, het Sociaal en Cultureel Planbureau en binnen de GGD GHOR Nederland monitoren deelgebieden van de decentralisaties in het sociaal domein.

Goedkoper

De kern van het uiteindelijke onderzoek is het bieden van een integraal zicht op doelmatigheid en de economische doorwerking van de decentralisaties. Daarbij wordt niet alleen gelet op het aspect of het er per saldo goedkoper op wordt, maar ook er sprake is van kwalitatief betere dienstverlening naar burgers. Het onderzoek moet volgend jaar zijn afgerond.