Spanning bij verantwoordelijkheid verkiezingssoftware

Er is nog frictie tussen de verantwoordelijkheden van de Kiesraad en de colleges in een wetsvoorstel voor de uitslagprogrammatuur voor verkiezingen. De wet legt de taken en bevoegdheden vast, maar de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) ziet in het voorstel ‘spanning tussen de verantwoordelijkheden van de Kiesraad als beheerder van de programmatuur en van het college van burgemeester en wethouders’.

Sturing en controle

In sommige gevallen, als er ernstige risico’s ontstaan, mag de Kiesraad als beheerder aan gemeenten en waterschappen opleggen hoe de gebruikers van de uitslagprogrammatuur dienen te handelen. Deze vergaande bevoegdheden zijn gezien het belang van de verkiezingsuitslagen te rechtvaardigen, schrijft de VNG in reactie op het voorstel, maar ‘de vraag is wel hoever deze sturing en controle kan gaan.’

Verantwoordelijkheid college

De Kiesraad is de beheerder, maar ook vanuit die rol is de bevoegdheid volgens de VNG ‘niet vanzelfsprekend’. ‘Het is het college dat de verantwoordelijkheid draagt voor de aansluiting van de programmatuur op deze voorzieningen en maatregelen en daartoe de door de Kiesraad opgestelde aansluitvoorschriften zal naleven.’ De mogelijkheid van de Kiesraad om in te grijpen, staat volgens de VNG ‘op gespannen voet’ met die verantwoordelijkheid.

Relaties

De VNG wil dat de wet duidelijk maakt dat de Kiesraad slechts in uitzonderlijke gevallen van de zogeheten aanwijzingsbevoegdheid gebruik zal kunnen maken. Ook vraagt de VNG om duidelijker te maken wat de verhoudingen tussen de Kiesraad en de minister zijn, omdat in het wetsvoorstel staat dat de minister over het gebruik nadere regels kan stellen. ‘Ook kan de minister aan de Kiesraad verzoeken om het gebruik van de uitslagprogrammatuur te onderbreken. Hiermee kan de relatie tussen de minister en de Kiesraad direct van invloed worden op de verhouding tussen de Kiesraad en gemeenten.’

Verantwoording afleggen

Het is de VNG ook niet duidelijk ‘hoe selectief’ de Kiesraad gebruik kan maken van de mogelijkheid een rapportage op te stellen over het gebruik en de werking van de programmatuur, ‘en in welke mate de Kiesraad ook publieke verantwoording verschuldigd is over de veiligheid en betrouwbaarheid van de uitslagprogrammatuur en het gebruik hiervan.’

Primair aan de raad

Onder andere colleges en gemeentelijke stembureaus moeten uit eigen beweging gegevens verstrekken die de Kiesraad nodig heeft voor de rapportage en dat past volgens de VNG bij de verantwoordelijkheden. De VNG verzoekt de minister wel ‘om in de toelichting expliciet op te nemen dat het college primair verantwoording aan de gemeenteraad aflegt over de organisatie van de verkiezingen en het beschikbaar stellen van de uitslagprogrammatuur aan de hiervoor genoemde stembureaus.’

Ernstige risico's

De aanwijzingsbevoegdheid van de Kiesraad geldt, volgens de tekst van het voorstel waarvan de consultatie maandag eindigde, wanneer ‘er sprake is van ernstige tekortkomingen in de naleving van de aansluit- en of gebruiksvoorschriften én deze tekortkomingen ernstige risico’s opleveren voor de betrouwbare werking of beveiliging van de uitslagprogrammatuur of bij onvoorziene omstandigheden met ernstige gevolgen voor de betrouwbare of beveiligde werking van de uitslagprogrammatuur.’

Onvoldoende resultaat

‘Uitgangspunt hierbij is dat een (dwingende) beheersaanwijzing alleen ingezet wordt in situaties waar de reguliere samenwerking en informele interventies onvoldoende resultaat opleveren in de aanpak van een gesignaleerd risico.’