Simcity van de omgevingswet

De ontwikkeling van het ICT-stelsel van de Omgevingswet is een enorm project met - vanwege de hoge kosten - vele kritisch meekijkende ogen. Uiteindelijk moet er een realtime 3D-omgevingsplan ontstaan.

De Omgevingswet is door het parlement, het bestuursakkoord is gesloten. Nu is het tijd voor de uitvoering, met een belangrijke rol voor een nieuw digitaal stelsel, de Laan van de Leefomgeving. In dat stelsel moet informatie over de staat en de regels van de leefomgeving met één klik op de kaart inzichtelijk zijn. Een futuristisch eindbeeld is een digitaal stelsel dat als een Sim City is opgebouwd, schetst Marjan Bevelander, beleidsmedewerker digitalisering Omgevingswet van het ministerie van Infrastructuur en Milieu.

Het ontwikkelen van het stelsel gebeurt in fasen. In 2018, op de ingangsdatum van de Omgevingswet, moet het digitale stelsel functioneel zijn. In de tweede fase, tot 2024 worden de mogelijkheden uitgebreid. Bevelander: ‘We kunnen niet alles in één keer ontwikkelen omdat de opgave te complex is.’ Eind 2018 moet het voor overheden mogelijk zijn om informatie over vergunningen met elkaar uit te wisselen. Aanvragers van vergunningen kunnen alle benodigde informatie krijgen, waardoor de lasten verminderen en dubbel werk verdwijnt. Een ander belangrijk doel van het digitale stelsel is een goed gebruikersperspectief. Voor iedere aanvrager moet de informatie doelgericht en duidelijk zijn. ‘Neem bijvoorbeeld de website ruimtelijkeplannen.nl, een erg bruikbare en waardevolle website, maar de benadering is nog steeds erg technisch’, aldus Bevelander. ‘Informatie moet niet meer vragen oproepen dan er antwoorden worden gegeven.’ Om die reden zijn er experts ingehuurd die meedenken over gebruikersgemak en wordt gekeken naar de aanpak van De Belastingdienst. ‘De manier waarop zij gebruikers door het vragenformulier leiden, is handig. Om het perspectief van de gebruiker te toetsen, maken we gebruik van panels met bijvoorbeeld jonge ondernemende mensen, die mogelijk met vergunningaanvragen te maken krijgen.’

Rapport Elias
Vanuit de Tweede Kamer zijn er veel vragen over de kosten die het Omgevingswet-project met zich meebrengt. De klachten en de zorgen zijn niet gering, weet Bevelander. ‘Op dit moment klinken er kritische geluiden, die zijn mede ontstaan na het Rapport Elias. De extra aandacht die we nu als een van de eerste grote projecten na het rapport krijgen, houdt ons extra scherp en zal eraan bijdragen het stelsel tot een succes te maken.’ De Omgevingswet houdt zich bij het project aan de nieuwe regels die het na het Rapport Elias opgerichte Bureau ICT-toetsing (BIT) voorschrijft. ‘We vragen ons bij iedere stap af: is dit de goede weg? Kan dit goedkoper? Er is daarnaast uitgebreid kosten-batenanalyse uitgevoerd en we zien dat het voor bedrijven straks flink korter duurt om een vergunning te regelen. Veel dubbel werk verdwijnt, doordat de kennis van gebieden is opgeslagen en niet steeds opnieuw moet worden opgezocht. Veel gemeentelijke processen verdwijnen zodoende.’

Een ander knelpunt – of zoals Bevelander het liever noemt ‘uitdaging’ – is de discussie over privacy die ontstaat door de plannen met de Omgevingswet. In principe moeten alle data in het digitaal stelsel open zijn, maar dan dreigen onwenselijke situaties. Neem een organisatie als het Kadaster. Die gegevens zijn onderdeel van het financieringsmodel en kunnen dus niet voor iedereen gratis toegankelijk zijn. Daarnaast bevatten data soms privacygevoelige informatie. Vooral het combineren van data op één locatie kan zeer gevoelige informatie opleveren. ‘De bedoeling is natuurlijk om privacyschending te voorkomen. Daar denken we momenteel uitgebreid over na.’

Terminologie
Ander mogelijk probleem is de terminologie van verschillende beleidssectoren. Dat kan ingewikkeld worden, bijvoorbeeld bij het aanvragen van een vergunning voor een steiger. Een steiger is voor een waterschapsambtenaar iets heel anders dan voor een gemeenteambtenaar. ‘Dat kan grote verwarring opleveren. Er worden daarom semantiekstudies gedaan om alle terminologie gelijk te krijgen.’In de eerste fase is nog niet alle informatie beschikbaar.

Zo neemt bijvoorbeeld het maken van kansenkaarten voor zeldzame dieren of planten extra tijd in beslag en zal dat in de eerste fase nog niet gereed zijn. Maar de basisregistratie moet er in de eerste fase al wel zijn. Per gebied moet duidelijk zijn: mag ik hier wel of niet bouwen? Is het per definitie kansloos of is overleg met gemeenten mogelijk? Een burger die een windmolen wil plaatsen kan zodoende in één oogopslag zien of hij met zijn plannen niet toevallig op de ecologische hoofdstructuur zit, of in beschermd watergebied. Veel wordt al duidelijk na de eerste vraag: wie ben je? Waarbij gebruikers moeten invullen of ze een bedrijf of een burger zijn. Want voor een burger gelden heel andere zaken dan voor een bedrijf als Shell. ‘Dat scheelt enorm in het doorspitten van gigantische hoeveelheden informatie. In de tweede fase willen we het stelsel samen met bedrijven die erbovenop toepassingen kunnen gaan bouwen nog intelligenter maken. Er kan uiteindelijk ook een realtime 3D-omgeving ontstaan.

Denk aan een soort SimCity, een populair computerspel waarbij spelers steden moet bouwen en er zelf doorheen kunnen lopen. Dat zou mooi zijn. De hele wereld van de Laan van de Leefomgeving is nu nog plat, maar we willen uiteindelijk een 3D-benadering mogelijk maken.’ Het ministerie gaat samen met het bedrijf Tygron een pilot voor een 3D omgevingsplan ontwikkelen. Volgens het ministerie worden de voordelen van de Omgevingswet bij het beoordelen van nieuwe initiatieven inzichtelijk. Ook wordt zo duidelijk hoe het digitaal stelsel Omgevingswet kan gaan werken om verschillende soorten gegevens over de leefomgeving bij elkaar te brengen en toegankelijk te maken voor burgers, bedrijven en overheden.