'Inzet van sleepnet-bevoegdheid is geen verrassing'

Toezicht op het gebruik van data die via een zogenoemde ‘sleepnet’-methode worden vergaard door geheime diensten wordt in de nieuwe ‘cyberwet’ afgeschaald en belangrijke waarborgen komen te vervallen. Dat stelt Bits of Freedom in een reactie op een artikel in de Volkskrant, waaruit blijkt dat geheime diensten toch grootschalig kunnen ‘aftappen’. ‘Verwarring creëren lijkt wel een strategie.’

Referendum

In 2018 stemde een meerderheid van de Nederlanders in een referendum nog tegen de ‘sleepwet’, een voorstel dat het grootschalig aftappen van communicatie via internetkabels mogelijk zou maken. De wet gaf vooral de inlichtingendiensten AIVD en MIVD ruimere bevoegdheden om te hacken en kabelintercepties uit te voeren. De angst dat internetgegevens van miljoenen Nederlanders zouden kunnen worden ingezien en opgeslagen, zelfs van één wijk, werd destijds weggewuifd door minister Plasterk, schrijft de Volkskrant maandag. Maar uit gesprekken met betrokkenen blijkt de krant dat het voor inlichtingendiensten straks toch technisch mogelijk is veel meer communicatie af te tappen dan destijds werd beloofd. Dat is gebeurd op hun verzoek en met goedkeuring van de minister.

Pissig

Toezichthouders CTIVD en Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (BIT) waarschuwden eerder al dat dit niet overeenkomt met eerder gedane beloften. TIB wees twee aanvragen van de inlichtingendiensten voor kabelinterceptie af, wegens onrechtmatigheid omdat ze ‘niet proportioneel, niet subsidiair en niet zo gericht mogelijk’ waren. In het voorstel voor de nieuwe ‘cyberwet’ is het straks mogelijk toch grootschalige data binnen te halen en die te analyseren zonder toestemming van de TIB. Het criterium ‘zo gericht mogelijk’ wordt ondergeschikt en toetsing door de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) wordt teruggedrongen. De toezegging van Plasterk dat Netflix- en YouTube-verkeer wordt gefilterd kwam ook te vervallen. In de Volkskrant is oud-D66-Kamerlid Kees Verhoeven hier ‘pissig’ over. Volgens hem wordt het toezicht verzwakt en is dit ‘niet in overeenstemming met wat de Kamer heeft gevraagd en met wat de Kamer destijds is beloofd’.

Niet 'sluipenderwijs'

Het ministerie van Binnenlandse Zaken zegt tegen de Volkskrant dat het ‘gerichtsheidsvereiste’ ook bij de nieuwe wet ‘bij vrijwel alle bevoegdheden’ van toepassing blijft. Het wordt enkel losgelaten bij het zogeheten ‘snapshotten’: twee uur lang de kabel intercepteren als verkenning. In een reactie zegt Evelyn Austin van Bits of Freedom, de stichting die opkomt voor digitale burgerrechten, dat zij de zorgen over het sleepnet en de boosheid over verbroken beloftes snapt. ‘Tegelijkertijd is er wat ons betreft niet sprake van een bevoegdheid die "sluipenderwijs" tot stand is gekomen. De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv 2017) laat ruimte voor een "sleepnet"-bevoegdheid en dat die nu ook wordt ingezet is voor ons geen verrassing.’

Toezicht afgeschaald

De nieuwe ‘cyberwet’ introduceert daarentegen wel fundamentele veranderingen, aldus Austin. ‘Daar hebben we eerder al uitgebreid over geschreven, maar heel beknopt betekent dit voorstel dat belangrijke waarborgen komen te vervallen en het toezicht wordt afgeschaald. Dat de wet alleen in heel specifieke gevallen van toepassing zou zijn, betwisten we. Daarbij komt dat ook dit nieuwe voorstel weer slecht afbakent en verheldert, waardoor je bijna zou denken dat verwarring creëren een strategie is die by design wordt toegepast.’