Kwantumdebat gaat nog te weinig over publieke waarden

Onderzoekers van het Rathenau Instituut ontwikkelden een methode om vroegtijdig te signaleren welke publieke waarden op het spel staan bij een opkomende technologie. Met de eerste Rathenau Scan willen ze beleidsmakers in staat stellen om op tijd te anticiperen op de ontwikkelingen op het gebied van kwantumtechnologie.

Veel aandacht voor kwamtumcomputers en veiligheid

Grote kans dat u er in uw dagelijks werk nog niet mee in aanraking komt: kwantumtechnologie. Volgens experts duurt het naar schatting nog 15 tot 25 jaar duren voordat er kwantumcomputers zijn die schaalbaar zijn en snel, nauwkeurig én foutvrij werken. Toch zijn de mogelijke toepassingen al redelijk in te schatten, schrijven onderzoekers van het Rathanu Instituut in Quantumtechnologie in de samenleving.

Veel experts zijn gefocused op de gevolgen die de komst van kwantumtechnologie zal hebben voor informatiebeveiliging. Onlangs raadde de AIVD aan om nu alvast de beveiliging in orde te maken voor cybercriminelen met kwantumcomputers. Veel van wat er op internet gebeurt, bijvoorbeeld bankverkeer, is namelijk beveiligd via sleutels die alleen kunnen worden gekraakt door grote getallen te ontbinden in priemgetallen. Dat kunnen gewone computers niet, maar kwantumcomputers zullen dit rekenprobleem naar verwachting wel aankunnen. Encryptie kan dus makkelijk worden gekraakt. Maar kwantumtechnologie biedt ook mogelijkheden om de encryptie van digitale gegevens te verbeteren.  

Nederland als kwantum Silicon Valley

Kwantumtechnologie biedt ook tal van andere toepassingsmogelijkheden, zoals veilige communicatie en slimmere logistiek, en wetenschappelijke toepassingen zoals het modelleren van natuurlijke processen (simulatie) en sensing, zeer zorgvuldige metingen.

Weinig landen investeren meer geld in kwantumtechnologie dan Nederland, dat een ‘kwantum Silicon Valley’ wil creëren. Vanuit het Nationaal Groeifonds is in 2021 voor dit doel 615 miljoen euro gereserveerd. Dat geld gaat naar Quantum Delta, een nationaal onderzoeksecosysteem met verschillende clusters, waarin publieke en private partijen samenwerken. Ook Europa stimuleert deze ontwikkelingen in Nederland. Wereldwijd is een soort rat race gaande om als eerste gebruik te kunnen maken van veelbelovende nieuwe kwantumtoepassingen.

Geen goed geïnformeerd debat

Het Rathenau Instituut concludeert dat te hooggespannen verwachtingen van kwantumtechnologie een goed geïnformeerd debat over de kansen en risico’s in de weg zitten. Sommige van die risico’s hangen samen met de risico’s van digitalisering en kunstmatige intelligentie in het algemeen, zoals surveillance. De ontwikkeling van kwantumtechnologie kan die risico’s intensiveren. Als kwantumcomputers encryptie kunnen kraken, kunnen persoonsgegevens op straat komen te liggen. Ook is het mogelijk dat ze supersnel nieuwe verbanden tussen datasets leggen. Zowel overheden als bedrijven kunnen de technologie in theorie gebruiken om hun controle over burgers te versterken.

Betere encryptie lastig voor inlichtigendiensten 

Behalve over privacy bestaan er zorgen over cyber- en militaire en veiligheid. Zoals vaker geldt voor de cyberveiligheid dat de zorgen niet alleen draaien om het buiten de deur houden van cybercriminelen, maar ook om de vraag of de inlichtingendiensten het niet te moeilijk krijgen in de toekomst. Betere encryptie maakt het aftappen van online zaken lastiger, waardoor criminelen op het dark web makkelijk hun gang kunnen gaan.

Kwantumtechnologie niet per se duurzaam

Kwantumtechnologie zou bijdragen aan meer duurzaamheid, maar het Rathenau Instituut stelt vraagtekens bij die claim. Het rekenen gaat dan wel sneller, maar de ervaring leert dat het aantal rekenopdrachten daardoor vermoedelijk zal toenemen, waardoor het maar de vraag is wat de netto milieuwinst zal zijn.

Ongelijkheid neemt toe

Ook andere publieke waarden zoals rechtvaardigheid en autonomie zijn mogelijk in het geding. Er zijn maar weinig mensen die toegang hebben tot de technologie en die ermee kunnen werken. Een groot deel van die mensen werkt voor private partijen. Kennisveiligheid en het borgen van expertise kan daarmee in gevaar komen, stellen de onderzoekers. Ook zal de ongelijke toegang tot digitale middelen in de wereld toenemen met de komst van kwantumcomputing, en daarmee de verdeling van de welvaart.

Meervoudig beleid nodig

De onderzoekers baseren zich op literatuuronderzoek en gesprekken met experts. In deze publicatie komen ze tot de slotsom dat experts en beleidsmakers vooral bezig zijn met de veiligheidskwesties rondom kwantumtechnologie. Die zijn weliswaar belangrijk, maar daardoor raken publieke waarden als rechtvaardigheid, autonomie en duurzaamheid uit het zicht. Om recht te doen aan alle maatschappelijke vragen die zich aftekenen, is een meervoudig kwantumbeleid nodig.