Publieke innovatie in overheidsland

Naarmate de maatschappelijke veranderingen elkaar sneller opvolgen, wordt de druk op overheidsinstellingen zich aan te passen op de nieuwe situaties groter. Vaak is het zelfs nodig dat de overheid voorop loopt in de veranderingen; dit geldt met name voor toezichthoudende en dienstverlenende instanties. De veranderingen in de maatschappij zijn mede oorzaak voor het in steeds hoger tempo veranderen van de wet- en regelgeving. Ook is er het aspect dat de impact van de verschillende technologische vernieuwingen op de maatschappij steeds toeneemt.

Dit alles stelt voor overheidsinstanties eisen aan de flexibiliteit van de processen en vooral aan de flexibiliteit van de geautomatiseerde systemen. Het aanpassen van bestaande werkwijzen is vaak niet langer toereikend en meer ingrijpende vernieuwingen zijn dan nodig. Er moet een duidelijk herkenbare meerwaarde worden gecreëerd die door burgers en bedrijven wordt geadopteerd. We spreken in dit verband van publieke innovaties.
Een voorbeeld van publieke innovatie is het programma Complexiteitsreductie bij de Belastingdienst. De meerwaarde voor burgers en bedrijven ligt hier in het feit dat zij minder worden geconfronteerd met uitvoeringsproblemen.

In veel gevallen is bij innovaties een belangrijke rol weggelegd voor de ICT. Deze is niet alleen ondersteunend in de zin dat de efficiëntie en de effectiviteit van de processen erdoor wordt verhoogd, maar vaak ook een complicerende en vertragende factor als het gaat om invoering van wet- en regelgeving. Als het gaat om innovatieve ontwikkelingen is ICT echter niet zelden de initiator en aanjager daarvan. ICT-gerelateerde impulsen voor innovatie hebben ook steeds vaker invloed op de beleidsontwikkeling en hebben daardoor niet alleen op operationeel en tactisch niveau impact maar ook op strategisch gebied. De verschillende impulsen voor innovatie (vanuit maatschappij, technologie, uitvoering en beleid) beïnvloeden elkaar dus en versterken daardoor elkaar.

De problemen waarmee de burgers en bedrijven worden geconfronteerd door nieuwe wetgeving en reorganisaties in overheidsland, kunnen alleen structureel opgelost worden door een sterke vereenvoudiging van de wet- en regelgeving. De complexiteit van de regelingen is nu zo groot dat deze niet goed uitvoerbaar zijn noch voor instellingen, bedrijven en burgers (begrijpen), noch voor de Belastingdienst (uitvoeren en uitleggen). Pogingen om hier door middel van automatisering iets aan te doen, verergeren de interne complexiteit vaak alleen maar. Missers in de uitvoering zijn dan het gevolg.

Veel overheidsorganisaties zitten in een web van vernieuwingsimpulsen dat bij publieke innovatie behoort. Gerelateerd aan deze ontwikkelingen speelt bovendien nog het aspect van de verwachtingen vanuit de maatschappij. Door de gewenning aan geavanceerde dienstverleningsvormen die private organisaties bieden, verwachten bedrijven en burgers eenzelfde serviceniveau van de overheid. Omdat de onderlinge afhankelijkheden van ketenpartners in de steeds complexer wordende maatschappij steeds sterker worden, is een goede samenwerking in de ketens binnen de (semi-)overheid vereist. Daardoor is de noodzaak tot vernieuwing in het algemeen niet beperkt tot de afzonderlijke ketenpartners, maar is het effect merkbaar in de gehele keten. De ketenpartners stellen daarmee ook eisen aan elkaar wat betreft de interactie van processen en systemen.

Willen overheidsorganisaties effectief en proactief inspelen op de voor hen relevante veranderingen, dan is kennis van en betrokkenheid bij activiteiten op het terrein van publieke innovaties uitermate gewenst. Doelstellingen gericht op het meer dienstbaar zijn aan burgers en bedrijven kunnen pas blijvend inhoud worden gegeven met het tot stand brengen van verbindingen of samenwerkingsverbanden tussen ketenpartners. Veel successen worden al geboekt en dat wordt nogal eens vergeten. De mogelijkheden echt grote stappen te maken liggen voor het grijpen. Politieke wil en daadkracht zijn daarbij randvoorwaarden.

Gert van de Beek, Capgemini