Overheid vergroent te traag

Als groot ICT-gebruiker moet de overheid beter haar best doen om de CO2-uitstoot te verminderen. Een rijksbreed ‘aanvalsmodel’ kan helpen om de klimaatverandering sneller te bestrijden.

Het kabinet wil de uitstoot van CO2 in 2020 met 30 procent verminderen. Omdat de overheid zelf medeveroorzaker is van de uitstoot van broeikasgassen, ligt een voortrekkersrol voor de hand. Dit is echter onvoldoende het geval. Nederland kan een voorbeeld nemen aan Engeland. In 2012 moeten daar alle departementen en agentschappen CO2 neutraal zijn. Het realiseren daarvan wordt jaarlijks gemeten zodat het geen vrijblijvende doelstelling is. Met de aanstelling van een Chief Sustainability Officer (CSO) laat de Engelse regering zien dat snelle energie- en CO2 reductie harde noodzaak is. Ook de Nederlandse overheid moet voor de eigen bedrijfsvoering het voortouw nemen en duurzame innovaties afdwingen. Vooral op de aanschaf en het gebruik van ICT. Want ICT is in Nederland een van de meest intensieve gebruikers van elektriciteit, ongeveer gelijk aan het totale verbruik van 2 miljoen huishoudens.

De Nederlandse overheid gebruikt op grote schaal ICT. Na personeelskosten is dit de grootste kostenpost. Duizenden ambtenaren hebben een eigen computer en worden ondersteund door datacentra in de backoffices. Vooral datacentra zijn grote energieslurpers. Dus alle hens aan dek om energieverbruik en CO2-uitstoot van ICT drastisch te verminderen.

Gemiste kans
Pc-fabrikanten brengen al energiezuinige pc’s op de markt, die 40 tot 50 procent minder stroom verbruiken. Stel dat de overheid dat in een keer zou kunnen doen voor alle werkplekken, dan zou dat dezelfde besparing opleveren als 20.000 auto’s minder op de weg. Dit betekent ook dat elk jaar uitstel een gemiste kans is om minder geld uit te geven aan energie en de CO2-uitstoot te verminderen. Onlangs is de aanbesteding afgerond voor het inrichten van een uniforme desktop voor 11.000 ambtenaren. Daarbij zijn geen duurzame specificaties meegenomen met als gevolg dat voorlopig op dit onderdeel niet aan de realisatie van de (eigen) kabinetsdoelen wordt gewerkt.

Software om één pc te delen over meer gebruikers wordt in Canada al op scholen en bibliotheken toegepast. Minder pc’s levert niet alleen minder CO2-uitstoot op, maar ook lagere aanschafkosten, en minder giftige stoffen in het milieu.
‘Groene’ datacentra besparen 20-30 procent op het stroomverbruik van de servers en de koeling. Het verkopen van restwarmte is een andere optie. Een andere mogelijkheid is het beperken van het aantal servers door virtualisatie. Dit scheelt in de kosten voor aanschaf, beheer en energie.

Onnodig groot
De uitstoot van CO2 beperken, kan ook worden gerealiseerd door de bureaucratie aan te pakken. Het ICT-gebruik is hierdoor onnodig groot, evenals de CO2-uitstoot. Door herontwerp kunnen processen veel effectiever worden ingericht en gedigitaliseerd, dataopslag gecentraliseerd en ICT-gebruik sterk beperkt.

Wat gebeurt er wel? De Rijksoverheid wil in 2010 voor 100 procent duurzaam inkopen. Dit is een goed streven, maar de overheid maakt zich hiermee afhankelijk van wat de markt kan leveren. Het ministerie van VROM laat onderzoeken welke specificaties gesteld kunnen worden aan ICT. Een goede maatregel, hoewel nog te veel gebaseerd op de gemiddelde prestatie van de markt en niet op het hoogst haalbare. Het ministerie van EZ brengt zijn dataopslag onder in een ‘groen’ Cybercenter. Dit zal zorgen voor 30 procent minder elektriciteitsverbruik ten opzichte van de huidige situatie. Een prima initiatief. Verder heeft EZ met de ICT-bedrijven (verenigd in ICT-Office) een meerjarenafspraak gemaakt. De ICT-sector gaat streven naar een verbetering van de energie-efficiency met 30 procent tot 2020. Dit is weliswaar een vrijblijvende overeenkomst, maar wel van belang om leveranciers te stimuleren.
Hoewel het om een aantal prima initiatieven gaat, is er geen sprake van een samenhangende concretisering van de ambities van het kabinet. Ook het gevoel van urgentie ontbreekt. Want, zo zal bij ongewijzigd beleid het energieverbruik door ICT in 2020 verdubbelen.

Maximaal haalbaar
Wat moet er gebeuren? Maak een rijksbreed aanvalsmodel om de klimaatverandering sneller te bestrijden. Geef aan met meetbare doelen wát elke overheidsorganisatie moet realiseren. Zoek om vaart te maken wat maximaal haalbaar is zodat fabrikanten met behulp van best practices onder druk worden gezet om tot het gaatje te gaan. Start experimenten in proefkantoren met als doel maximale reductie van CO2-, en energieverbruik en van giftige materialen (eind 2008 komt nieuwe pc op de markt die slechts 2 watt verbruikt en dus nauwelijks nog CO2 uitstoot). De opgedane kennis kan in de komende aanbestedingen worden gebruikt. Geef opdrachten aan bedrijven die op kop lopen. Zorg dat alle overheidsorganisaties op korte termijn jaarlijks hun CO2-uitstoot publiceren evenals de CO2 beperkende maatregelen. Treed op als een veeleisende en innovatie stimulerende opdrachtgever. Bedrijven hebben juist baat bij een overheid die concrete doelen vaststelt en afdwingt gedurende een vaste periode. De investeringsrisico’s worden daardoor kleiner.

Het is harde noodzaak om sneller resultaten boeken om de CO2-uitstoot te verminderen. Het kabinet moet zorgen dat haar doelstellingen met grote vaart en Rijksbreed worden omgezet in daden. Klimaatverandering is een bedreiging. Met een ‘keiharde aanpak’, de nieuwe modewoorden van de Tweede Kamer, wordt CO2-reductie de groene motor voor de economische ontwikkeling in de komende decennia.

Toon Jansen is consultant bij Het Expertise Centrum.